Tinish belgilarining tasnifi

Tire va uning qo’llanish o’rinlari.
Tire (fransuzcha: tiret — chiziqcha; choʻziq narsa) — hozirgi oʻzbek tilida keng qoʻllanadigan, gorizontal chiziqcha (—) shaklidagi tinish belgisi. Tire rus yozuvida 18-asrdan, oʻzbek yozuvida esa 19-asrning 70-yillaridan qoʻllana boshlagan. Aralash holda, yaʼni gapning boshida va oʻrtasida, shuningdek, yakka va takror (qoʻshaloq) holda qoʻllanuvchi tinish belgilaridan. Tire yakka holda qoʻllanganda, gaplar va gap boʻlaklarini ajratish, takror (qoʻsh Tire) holda ishlatilganda esa, maʼlum boʻlaklarni chegaralash, chegaralangan boʻlakning maʼnosini taʼkidlash, boʻrttirish, emotsionallikni oshirish kabi vazifalarni bajaradi.
Hozirgi oʻzbek tilida Tire sodda va qoʻshma gaplar tarkibida qoʻllanib, quyidagi vazifalarni bajaradi: a) gaplarni, gap boʻlaklarini ajratadi; b) gaplar, gap boʻlaklari va ayrim sintaktik tuzilmalarni chegaralaydi; v) turli xil maqsadlar — emotsional—ekspressiv holatlarni ifodalaydi; g) tushirib qoldirilgan ayrim boʻlaklar oʻrnini qoplaydi (Yaxshidan ot krlar, yomondan — dod). Grammatik va intonatsion jihatdan mustaqil gap boʻlaklari har ikki tomondan Tire bilan ajratiladi. Bunda ajratilgan boʻlakning har ikki tomonidan qisqa pauza boʻladi (Togʻalarim — Egamberdi va Rahimberdi — meni bir-bir quchoklab, ishga beriladilar. — Oybek). Tire ikki yoki undan ortiq atokli otning birikuvidan tuzilib, biron tashkilot, muassasa, taʼlimot, narsahodisalar nomini anglatuvchi soʻzlar orasida (Karpov — Kasparov matchi, Boyl—Mariott qonuni), shuningdek, makon, zamon va miqdor chegarasini bildiruvchi ikki yoki undan ortiq soʻzlar (raqamlar) orasida ham (30—40y.lar, XIX—XX alar) qoʻllanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.Nazarov K. O‘zbek tili punktuatsiyasi. Toshkent, 1976.

2. Nazarov K. Egamberdiev B. O‘zbek tili ishora – imlo qoidalari. T, 1996

3. Rahmatullaev Sh. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. T.2006

4. Jamolxonov H. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. T. 2005.

Xulosa