Tilshunoslikka kirish

Darak gap xabar, darak mazmunini bildiradi. Yozuvda darak gapning oxiriga nuqta qo’yiladi: Majlislar zaliga talabalar yig’ilishdi.

So’roq gap so’zlovchi o’zi bayon qilgan fikriga suhbatdoshining munosabatini bilishga qaratilgan bo’ladi. So’roq gaplar quyidagicha shakllanadi; a) so’roq olmoshlari yordamida: O’sha vaqtda necha yoshda eding? b) -mi, -chi, -a, -ya (so’roq yuklamalari) ishtirokida: Manzura kelmadimi? v) so’roq ohangi yordami bilan; -Uyga mehmon keldi. -Mehmon keldi?

So’roq gaplar asosan dialoglarda (birdan ortiq kishining o’zaro muloqotida) qo’llanadi. So’roq gapning oxiriga so’roq belgisi qo’yiladi. So’roq gaplarning ba’zi ko’rinishlari javob talab qilmaydi; bunday gaplarning o’zida yashirin tarzda javobi bo’ladi. Bunday so’roq gaplar ritorik so’roq gaplar deyiladi. Ritorik so’roq gaplar mazmuniga ko’ra ikki xil:

a) tasdiq mazmunidagi ritorik so’roq gaplar. Bunday gaplarning berilishi inkor shaklida bo’ladi: Onani kim sevmaydi? (Onani hamma sevadi);

b) inkor mazmunidagi ritorik so’roq gaplar. Bunday gaplar tasdiq shaklida bo’ladi: Tinch uyda janjal bo’lishini kim istaydi? (Tinch uyda janjal bo’lishini hech kim istamaydi).

3. Buyruq gap buyruq, undash, taklif, maslahat, chaqiriq, iltimos, yalinish mazmunida bo’ladi: Yomon kunga qo’yma, o’rtoqjon,

Toki yig’ib olayin darmon.

Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot.

Buyruq gaplarniing kesimi asosan buyruq maylidagi fe’l bilan ifodalanadi. Buyruq gaplarning oxiriga ko’pincha undov, ba’zan nuqta qo’yiladi.