Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

 L i n g v i s t i k   fonetikaning asosiy masalalari: 
- Fonema haqida tushuncha. 
- Fonema variantlari. 
-  Fonemalarning  ma’no  ajratuvchi  (fonologik,  fonematik,  differensial) 
xususiyatlari. 
- Fonemalarning ma’no ajratmaydigan   (fonetik) xususiyatlari. 
- Fonologik oppozitsiya haqida tushuncha. 
- Fonologik oppozitsiya turlari. 
- Fonemalarning pozitsiyalari. 
     Tilning   l u g’ a t   qatlami tilda mavjud bo’lgan so’zlarningyig’indisidan iborat. U 
fonetik-fonologik va grammatik qatlamlardan o’zgarib turishi bilan farq q iladi. Lug’at 
qatlamining  asosiy  birligi  so’zdir.  So’z  yordamida  predmet  va  tushu nchalar  ataladi, 
voqea-hodisalar  ifodalanadi. Tilning lug’at qatlamini  l e k s i k o l o g i y a   tadqiq 

---

 
71 
qiladi.  Leksikologiya  so’z  haqidagi  fandir.  Leksikologiya  quyidagi  masalalar  bilan 
shug’ullanadi: 
- So’z, so’zning mohiyati va ta’rifi; 
- So’z  va  predmet;   So’z va tushuncha;  
- Lug’at tarkibining o’zgarishi; 
- So’zlarning bir- biriga munosabati; 
- Lug’at sostavining qatlamlari; 
- So’z tiplari;     So’z va ma’no; 
- Ko’pma’nolilik:Metonimiya,metafora,snekdoxa 
- Omonim, sinonim, antonim so’zlar; 
- So’z etimologiyasi; 
- Atamashunoslik (terminologiya); 
- Frazeologiya;  Tilning lug’at boyligi; 
- Leksikografiya; Lug’at haqida tushuncha; 
- Lugat turlari; Lug’at tuzish masalalari. 
Tilning   g r a m m a t i k  qatlami so’zlarning grammatik shakli, so’z birikmalari va 
gaplardan  tashkil  topgan.  Eng  kichik  grammatik  birlik  morfemadir.  Morfemalardan 
so’zlar,  so’zlardan    so’z  birikmalari, so’z birikmalaridan gaplar tuziladi. Tilning gram-
matik tuzilishini morfologiya va sintaksis tadqiq qiladi. 
M o r f o l o g i y a  (morphe- shakl, forma, logos - bilim, ilm)  so’z qurilishi, s o’z 
o’zgarishi  va  so’z  yasalishi  qoidalari va qonuniyatlari, so’zlarni turkumlarga ajratish 
haqidagi  fandir.  Morfologiyaning  asosiy  tushunchalari-  morfema, grammatik ma’no, 
grammatik  forma,  grammatik  kategoriya,  grammatik  ma’noni  ifodalash  usu llari  va 
boshqalardir. 
S  i  n  t  a  k  s  i  s      (sintaxis -  tuzish,  qurish)  nutqning  grammatik  qurilishini 
o’rganadi. Sintaksisda gap asosiy birlik hisoblanadi. Sintaksis gap, gapning ma’nosi, 
gap  turlari,  so’z  birikmalari,  so’z  birikmalarining  turlari, so’z birikmalarining ma’nosi, 
so’z birikmalarining tuzilishini tadqiq qiladi. 
G r a m m a t i k a ning    asosiy masalalari quyidagilar: 
- Grammatika tushunchasi va uning mohiyati; 
- Grammatika va uning qismlari: 
 a) morfologiya                   b) sintaksis  
- Grammatik shakl va so’z; 
- So’z turkumlari: 1. Mustaqil so’z turkumlari: 
ot, sifat, son, fe’l, ravish, olmosh;  
2. Yordamchi so’z turkumlari:  
artikl, predlog, ko’makchi, bog’lovchi, yuklama, undov                        so’zlar, 
taqlid so’zlar. 
- Grammatik kategoriyalar: jins, son, kelishik, zamon,   daraja, mayl...  . 
- Gap sintaksisning tadqiqot ob’yektidir. 
- Gap bo’laklari: 1. Bosh bo’laklar: ega va kesim. 
2.Ikkinchi darajali bo’laklar:to’ldiruvchi, aniqlovchi, hol. 

---

 
72 
- Gap turlari: darak, so’roq, undov gap. 
- Tuzilishiga ko’ra: sodda gap, qo’shma gap. 
- So’z tartibi.