Tilshunoslik

ADABIY TIL VA UNING MEZONI

Adabiy til biror millatning tarixiy jihatdan shakllangan umumxalq tiliga asoslanadi. O’zbek adabiy tiling asoschisi buyuk shoirimiz Mir Alisher Navoiydir. Adabiy til u tarqalgan hududda barcha xalq uchun tushunarli bo’ladi. Bu umumxalq tilida shevalarga va kasb hunarga xos so’zlar ham bo’ladi. Adabiy tilde boshqa tillardan o’zlashgan so’zlar ham bo’lishi mumkin. Adabiy tilni yozma tildan farqlash zarur. Adabiy til yozma va og’zaki shakilda bo’ladi. Adabiy tilning og’zaki shaklida uning talaffuz normasi o’z ifodasini topadi. Adabiy tilning o’z grammatikasi va leksiyasi mavjud. Bular ham o’z adabiy normasiga ega. Adabiy tilde turli sohalarga doir terminlar dialektizmlar (shevalarga xos so’zlar), kasb –hunar, madaniy-maishiy va boshqa sohalarga tegishli so’zlar mavjud bo’ladi. Adabiy tilnng o’g’zaki shakli yozma shaklidan avval hosil bo’lishi mumkin. Adabiy tilning shakllanishi va rivojllanishida buyuk shoir adiblarning hizmati juda kattadir. Ular qo’llagan so’z va iboralar va maxsus uslub (still ) adabiy tilning nufuzini ta'minlaydi. Adabiy til milliy tilning asosida shakllanadi. Milliy tilning yozma va og‘zaki shakllari unda so‘zlovchi xalq uchun tushunarli va umumiy bolgan mezon- larga egadir. Shu sababli uni davlat tili yoki rasmiy til sifatida qabul qilinadi.

Davlat tili ommaviy axborotda, matbuotda, sud va prokuraturada, barcha davlat tashkilotlari, o‘quv maskanlari va boshqa muassasalarda qollanadi. Tilni xalq yaratgan va uning adabiy va davlat tili sifatida qollovchi ham xalqdir. Davlat tilining erkin rivojlanishini va uning xalq xo‘jaligining turli sohalarida qollanishini ta'minlash til siyosatining asosiy vazifasi hisoblanadi. Adabiy tilning ma’lum situatsiyada qollanuvchi varianti uning funksional stili deb ataladi. Funksional stillar tilshunoslikning ifodali vositalarini o'rganuvchi bolimi bolmish stilistikada o‘rganiladi. Tilning funksional stillari: rasmiy-ish stili, kundalik og‘zaki nutq stili, ilmiy-texnik stil, diniy stil, badiiy stil (u poetik (nazmiy) stil, nasriy stilni o‘z ichiga oladi). Ba'zan badiiy stilga nisbatan neytral stil farqlanadi.