Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

 Tilshunoslik nazariyasi

dan ma’ruzalar to’plami

              Saloxiddin SUYUNBOYEV 

 Fikr-mulohazalar uchun: 



 [phone]                                        Sahifa | 30  

Shaxs ishtirokiga ko‘ra, gaplar shaxsi aniq, shaxsi, umumlashgan, shaxsi 

noaniq shaxssiz, birgalik shaxsni bildiruvchi gaplarga bo‘linadi. 

Kesimi aniqlik maylidagi fe’llardan va I, II, III shaxs bog‘lamalarini olgan 

otlardan ifodalangan gaplar shaxsi aniq gaplar sanaladi. Masalan: 

Gul 

ko‘rgani kelganmiz 

(qo‘shiq). 

Shaxs aniq gaplarda shaxs ma’nosi kesim shaklidan aniq bo‘lganligi uchun 

sub’ekt alohida shakl orqali ifodalanishi shart bo‘lmaydi. Faqat sub’ekt alohida 

ta’kidlangandagina bevosita ifodalanadi. Masalan: 

Ko‘prikni biz qurdik 

do‘shmanlar o‘tdi

 Kesimi birgalik nisbatidagi fe’llardan ifodalangan gaplarda 

gapning sub’ekti birdan ortiq  bo‘ladi. Bu vaqtda ikki xil holatdagi sub’ektlar 

ifodalanadi: bir sub’ektning harakatiga ikkinchi sub’ekt 

yordamlashadi:

 Halimaga akasi masalani ishlashdi

; birdan ortiq  sub’ekt 

birgalikda harakat qiladi: Bolalar tonggacha suhbatlashdilar.  Kesimi orttirma 

nisbatdagi fe’llardan ifodalangan gaplarda ham kesimdan anglashilgan harakat 

holat bilan bog‘liq  ikki sub’ekt ishtirok etadi. Biri harakatni yuzaga chiqaruvchi 

sub’ekt (agens), ikkinchisi esa, agensning harakatni yuzaga chiqarishiga ta’sir 

qiluvchi, sababchi bo‘luvchi sub’ektni bildiradi. Masalan, 

Ona bolasini uxlatdi.

 

Kesimi majhullik nisbatidagi fe’llardan ifodalangan gaplarda sub’ekt tushunchasi 

noma’lum bo‘ladi. Masalan,