Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

 Tilshunoslik nazariyasi

dan ma’ruzalar to’plami

              Saloxiddin SUYUNBOYEV 

 Fikr-mulohazalar uchun: 



 [phone]                                        Sahifa | 15  

2. Tilni xalq yaratadi—nutqni esa har bir shaxs yaratadi. 

       3.Tilning hayoti uzoq, xalq hayoti bilan bog‘liq, nutqning hayoti qisqa, u 

aytilgan paytdagina mavjud.  Yozma  nutq bundan mustasno. Chunki yozma 

nutqni istalgan joyga yetkazish mumkin. Uni asrlar davomida saqlab avloddan-

avlodga o‘tkazish mumkin. Ayrim shaxslar ayni bir zamonda bir necha tilni 

bilishi mumkin, chunki u vaqt va o‘rin bilan bevosita bog‘langan, ayrim 

shaxsning nutqi ayni zamonda faqat bitta bo‘ladi; chunki u ma’lum vaqtda va 

ma’lum o‘rinda yuz beradi. 

      4.Tilning hajmi noaniq—nutqning hajmi aniq: u dialog, monolog, ayrim 

matn, kitob shakllarida bo‘lishi mumkin. 

5. Til birliklari paradigmatik, nutq birliklari sintagmatik bog‘lanishda yashaydi. 

         6. Til tizimi fonema, leksema, morfema, so‘z birikmasi va gap kabi til 

birliklariga oid bo‘lgan kichik tizimlarning o‘zaro tashkil etuvchilik roli 

asosidagi bog‘lanishidan vujudga keladi. 

Nutq tizimi esa turli tipdagi kichik til tizimlaridan tanlab olingan birliklar 

yordamida hosil qilinadigan, shaxsiy kommunikativ maqsad uchun xizmat qilib, 

o‘zining fizik, moddiy ko‘lamiga ega bo‘lgan hosilalar bilan ish ko‘radi. 

7. Til birliklariga avvaldan barqarorlik, doimiylik va majburiylik xususiyati, nutq 

birliklariga esa vaqtinchalik va erkinlik xususiyati xosdir. 

Xullas, til uchun umumiylik, imkoniyat, tayyorlik, majburiylik, birliklari 

chegaralanganlik xos bo‘lsa, nutq uchun  xususiylik, voqelik, hosilalik, 

ixtiyoriylik, birliklari chegaralanmaganlik xosdir.