Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги



Download 8,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet342/398
Sana02.06.2023
Hajmi8,89 Mb.
#948061
1   ...   338   339   340   341   342   343   344   345   ...   398
Maqsadli foydalanuvchilar 
Korpus turlari
Deskriptiv tilshunoslik vakillari
Umumiy, yozma, og‘zaki nutq korpuslari 
Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) va til texnologiyasi 
(LT) mutaxassislari
Umumiy, monitor, parallel, og‘zaki nutq korpuslari 
Og‘zaki 
nutq 
texnologiyasini 
tekshiruvchi 
mutaxassislar
Og‘zaki nutq korpusi 
Leksikograf va terminolog mutaxassislar
Umumiy, 
monitor, 
ixtisoslashtirilgan, 
ma’lumotnoma, 
opportunistik 
(imkoniyatli) 
korpuslar 
Dialog tadqiqotchilari
Og‘zaki nutq, izohlangan, maxsus korpuslar 

Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti tayanch doktoranti, 
abdullayevaoqila@gmail.com
  


Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
297 
Sotsiolingvistlar
Umumiy, yozma, og‘zaki nutq, monitor korpuslar 
Psixolingvistlar
Maxsus, og‘zaki nutq, yozma matn korpuslari 
Tarixchilar 
Badiiy asarlar, diaxronik korpuslar 
Sotsiolog olimlar
Umumiy, yozma, og‘zaki nutq, maxsus korpuslar 
Qiyosiy tilshunoslik vakilllari
Ikki tilli, ko‘p tilli, parallel, taqqoslanadigan 
korpuslar
Mashina tarjimasi mutaxassislari
Ikki tilli, ko‘p tilli, parallel, taqqoslanadigan, 
izohlangan korpus 
Axborot qidirish bo‘yicha mutaxassislar 
Umumiy, monitor va izohlangan korpuslar 
Teglash, qayta ishlash va tahlil qilish 
mutaxassislari 
Izohlangan, monitor, yozma, og‘zaki nutq, umumiy 
korpuslar 
Asosiy grammatik dizayneri
Taqqoslanadigan, ikki tilli va umumiy korpuslar
So‘z ma’nosini farqlash bilan shug‘ullanuvchi 
mutaxassislar
Izohlangan, monitor, yozma, og‘zaki nutq, umumiy 
korpuslar
O‘qituvchilar va talabalar
O‘rganuvchi, monitor va umumiy korpus 
Tilshunoslar
Korpusning barcha turlari 
 
1-jadval. Korpusdan foydalanuvchilar turi va ularning korpus turiga bo‘lgan ehtiyojlari 
Mavjud tadqiqot ishlarini kuzatganimizda, korpus qurish va uning aniq balansi uchun ilmiy o‘lchov 
mavjud emasligini xulosa qildik [McEnery, 2006: 31; McEnery, 2012: 48; Aksan, 2012: internet manba]. 
Til korpuslari oldingi mavjud korpuslar modellari orqali quriladi. Biz ham o‘zbek tilining axborot 
matnlari korpusini qurish jarayonida rus tilining milliy korpusi modeli tizimidan foydalanishga harakat 
qildik. Ammo har bir tilning o‘ziga xos ichki xususiyatlari mavjudligi korpusni qurish jarayonida 
murakkablik tug‘dirdi. Britaniya milliy korpusi, Turk tilining milliy korpusi va rus tilining milliy korpusi 
modellari qiyosan o‘rganilib, korpusning dasturiy ta’minoti qurildi. Korpusda ishlar bosqichma-bosqich 
amalga oshirildi. 1) o‘zbek tilining barcha lingvistik xususiyatlari ma’lumot sifatida to‘plandi; 2) 
to‘plangan ma’lumotlar kompyuterlashtirildi va taxminiy to‘g‘ri sxemasi ishlab chiqildi; 3) mavjud 
elektron axborot matnlari yuklab olindi; 4) yuklab olingan matnlar kodlandi, ya’ni metama’lumotlar 
kirtildi; 5) matnlar kontekstidagi nutq qismlari annotatsiyalandi; 6) qidiruv tizimi ishlab chiqildi: bunda 
webga asoslangan barcha foydalanuvchilar uchun qulay interfeys yaratildi; 7) qo‘shimcha ma’lumotlar 
qidiruv interfeysiga joylashtirildi: korpus, korpus imkoniyatlari va korpus mualliflari haqidagi 
ma’lumotlar; 8) korpusni e’lon qilish: korpusning eng oxirgi bosqichidamiz, ya’ni korpusni mahalliy 
sinovga chiqarish. Korpus versiyasi sinovdan muvaffaqiyatli o‘tgandan so‘ng xalqaro miqyosda 
foydalanilishi mumkin. 
Korpuslarda ma’lumotlar to‘plamini yaratishda ma’lum vaqt oralig‘i ham tanlanadi. Chunki har bir 
korpus turi muayyan vaqt oralig‘ida aks etgan tilning turli xil xususiyatlarini aks ettirishi uchun aniq bir 
vaqt ko‘rsatgichi bilan olinishi kerak. Masalan, elektron axborot matnlari korpusida manbalar 2019-2021-
yillar oralig‘idagi xabar saytlaridan olinadi. Ma’lumotlar aniq vaqt oralig‘ida tildan foydalanish 
xususiyati va xarakterini yetarli darajada aks ettiradi. Ushbu ma’lumotlar bazasi mazkur davrda sodir 
bo‘lgan o‘zgarishlar to‘g‘risida ishonchli ma’lumot beradi. 
Korpusda ma’lumotlar to‘plamini yaratishda, matnlarni tanlashda o‘ziga xos usul va yondashuvlari 
mavjud. Ma’lumotlarni kiritish usullari: 

Elektron manbalardan olingan ma’lumotlar: bu jarayonda gazetalar, jurnallar, jurnallar, 
kitoblar va boshqalar matnlari, agar ular elektron shaklda mavjud bo‘lsa, kiritiladi. 

Veb-saytlardagi ma’lumotlar: Bunga veb-sahifalar, veb-saytlar va uy sahifalaridagi matnlar 
kiradi. O‘zbek tili axborot matnlari korpusiga axborot saytlaridan matnlar yuklandi.

Elektron pochtalardan olingan ma’lumotlar: Ma’lumot manbai sifatida elektron yozuv 
mashinasi, elektron pochta xabarlari va boshqalar ishlatiladi. 

Matnni mashinada o‘qish: Belgilarni optik tanib olish (OCR) tizimi yordamida bosilgan 
matnlarni mashinada o‘qiladigan shaklga o‘tkazadi. Ushbu usul yordamida bosma materiallar 
tezda korpusga kiritiladi. 



Download 8,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   338   339   340   341   342   343   344   345   ...   398




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish