Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги



Download 8,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet203/398
Sana02.06.2023
Hajmi8,89 Mb.
#948061
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   398
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
171 
қолиши мумкин. Юқорида эслатилганидек, турдош отларнинг лексик маъноси сифат жиҳатдан 
аниқ, муайян бўлиб, у бизнинг хотирамизда мавҳум (имконият) ҳолатда нисбатан тўлиқ сақланади 
ва ҳоҳлаган пайтимизда нутқимизда реаллашади. Атоқли отлар таркибида эса маъноси ўта 
мавҳум, фақат ишора қилувчи (атоқли от ва чақалоқ муносабати), маъноси аниқ, ситуатив, 
контекстуал, прагматик (атоқли от ва ёши улуғ одам муносабати), турдош от маъносига 
иккиламчи ҳисобланувчи маъно (Улуғбек номидаги университет) каби вариантларда бўлиши 
мумкин.
Атоқли отлар турдош отга айланганда атоқли от қолипидаги мавҳум, ишора қилувчи маъно 
(сема) кучсизланади, ушбу от таркибидаги кенг ситуатив (ҳаётий) мазмун турғун семик 
структурали турдош отга айланади. Масалан, физик Ваттнинг атоқли от сифатидаги хусусий 
мазмуни ва физик ҳодиса бўлган ваттнинг “ватт” турдош от лексемасида қатъий семантик 
структурада ифодаланиши. Шунингдек, турдош отнинг атоқли отга айланишида турдош от 
семантик структурасининг деярли тугатилиб, унинг ўрнига, аввало, атоқли отнинг “умуман ишора 
этувчи” семасининг жойлаштирилганлигини кўрамиз: юлдуз → Юлдуз: “осмонда нур таратиб 
турувчи сайёра” → “гўзал деб ният қилинувчи хотин жинсидаги қиз чақалоқлардан бирини 
кўрсатувчи” каби. Кўриниб турибдики, атоқли отлар семантикаси ва унинг модели муаммоси 
анъанавий лексик маъно тушунчалари асосида эмас, балки семиотика (шартли белгилар ҳақидаги 
фан), прагматика, матн тилшунослиги каби тилшунослик соҳаларининг чорраҳасида талқин 
эитилиши лозим. 
Ўз-ўзидан тушуниладики, атоқли отларга зид қўйилувчи турдош отларнинг лексик 
маънолари ва уларнинг семантик моделлари ўзига хос хусусиятларга эгадир. 
Турдош отларга хос семантик қолиплардан яна бири градуонимик қолипдир. Бундай 
қолипнинг ташкил этувчилари нарса, муайян белгининг даражалари, миқдорий белгининг ўсиши 
ёки камайишидан янги нисбий нарса (ҳодиса)нинг шаклланишидир. Масалан, елвизак ҳодиса 
бўлиб, унинг таркибида тезлик белгиси мавжуд. Ушбу белги ошиб бориши натижасида ундан 
навбатдаги янги ҳодисалар (ҳолатлар) шаклланади: елвизак → шабада → шамол → бўрон → 
тўфон. Бунинг моделини қуйидагича тасвауур этишимиз мумкин: 

Download 8,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   398




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish