Tili va adabiyoti universiteti



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

Дресслер  В.  Синтаксис  текста  /  Новое  в  зарубежной  лингвистике.  Вып.8.  -М.:  Прогресс, 
1978, с.119.  


 
32 
matn  birligi  sifatida  baholash  tilshunoslikda  u  qadar  keng  tarqalgan  emas. 
Aksincha, bu borada bahsli yondashuvlar anchagina. 
 Aksariyat  tilshunoslar  gapni  matn  birligi  emas  deb  hisoblaydilar. 
Masalan,  I.R.Galperin  gap  emas,  balki  bir  qator  gaplarni  birlashtiradigan 
nisbatan  yirik  butunlik  –  frazadan  katta  butunlik  matn  birligi  bo‘la  olishini 
aytadi.  U  gap    ana  shunday  butunlikda  konstituent  sifatida  ishtirok  etishini, 
frazadan  katta  butunlikning  tarkibiy  qismi  bo‘lgan  gap  bir  paytning  o‘zida 
yaxlit matnning ham tarkibiy qismi bo‘la olmasligini ta’kidlaydi. 
Ayni  shu  frazadan  katta  butunlikni  matnning  asosiy  birligi  sifatida 
baholash  deyarli  barcha  tilshunosliklarda  keng  tarqalganligini  ta’kidlash 
mumkin.  
O‘zbek  tilshunosligida  ham  mazkur  tushunchani  ifodalash  uchun  bir 
qator  farqli  terminlar  qo‘llanmoqda.  Masalan,  A.Mamajonov  dastlab  “yirik 
sintaktik  birlik”
72
  terminini  qo‘llagan  bo‘lsa,  keyinroq  muntazam  ravishda 
“superfrazali  sintaktik  birlik”
73
  terminidan  foydalanadi.  Matnning  stilistik 
muammolariga alohida e’tibor bilan qaragan I.Rasulov va H.Rustamovlar esa 
“murakkab  sintaktik  butunlik”  terminini  ma’qul  ko‘radilar.
74
  O‘zbek 
matnidagi  ana  shunday  birliklarni  monografik  tarzda  tadqiq  etgan 
M.Abdupattoyev  “supersintaktik  butunliklar”  terminini  qo‘llashni  maqsadga 
muvofiq  deb  hisoblaydi.
75
  Biz  ham  hodisa  mohiyatini  anchayin  to‘g‘ri  va 
xolis  aks  ettiradigan  atama  sifatida  ana  shu  “supersintaktik  butunlik” 
terminini ma’qul ko‘ramiz.  
M.Abdupattoyev  mazkur  nomzodlik  dissertatsiyasida  o‘zbek  tilidagi 
matnda  supersintaktik  butunliklarning  mohiyati,  sintagmatik  va  semantik-
uslubiy  xususiyatlarini  ilmiy  asosli  ravishda  ko‘rsatib  bergan.  Shuni  ham 
aytish  kerakki,  tadqiqotchi  supersintaktik  butunliklarning  matn  tarkibidagi 
chegaralarini  belgilash,  ularni  ajratish  prinsiplarini  (semantik,  grammatik  va 
kompozitsion-stilistik)  ishlab  chiqqan.  Shu  asosda  matndagi  bir  kichik 
mavzuning tugallanib, yangi bir mavzuga o‘tilishi supersintaktik butunlikning 
strukturasini  belgilovchi  omillardan  biri  ekanligini,  bu  butunlikni  tashkil 
etuvchi nisbiy mustakil gaplar orasida mustahkam semantik-grammatik aloqa 
mavjudligini,  ayni  shu  aloqa  supersintaktik  butunlikning  semantik-struktural 
yaxlitligini ta’minlashini juda to‘g‘ri ta’kidlagan. 
Tabiiyki,  supersintaktik  butunlikning  shakllanishida  gaplar  ishtirok 
etadi,  buni  hech  kim  inkor  etmaydi.  Lekin  ikki  yoki  undan  ortiq  gapning 
o‘zaro  birikib,  muayyan  bir  butunlikni  shakllantirishi  shunchaki  bir  oddiy 
jarayon emas, balki benihoya murakkab va serqatlam hodisadir. Ana shunday 
 
      
72
   Мамажонов А. Йирик синтактик бирликлар // Ўзбек тили ва адабиёти, 1980, №5, 62-б. 
      
73
   Мамажонов А. Текст лингвистикаси. –Тошкент, 1989, 27-б. 
      
74
    Расулов  И.  Мураккаб  синтактик  бутунлик  //  Ўзбек  тили  ва  адабиёти,  1983,  №1,  22-б.; 

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish