Tili va adabiyoti universiteti



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet151/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

«stilemetrik  etyud»  deb  nomlagan  edi.  Olim  N.Karamzin,  A.S.Pushkin, 
N.Zagoskin,  N.V.Gogol,  L.N.Tolstoy,  I.I.Turgenev  asarlarining  birinchi 
1000 so‘zi tarkibida yordamchi so‘zlar  miqdorini aniqlaydi. N.A.Morozov 
tadqiqotlaridan  shu  narsa  ma’lum  bo‘ladiki,  yozuvchilarning  asarlarida 
(badiiy  matnlarda)  eng  ko‘p  qo‘llanadigan,  chastotasi  yuqori  bo‘lgan 
yordamchi
 
 so‘zlar v, na, s predloglaridir.  
       1929-yilda  Krasnodar  shahrida  V.Chistyakov  va  B.Kramorenkolarning 
«Tilshunoslikda  statistik  metodni  qo‘llash  tajribasidan»  nomli  asari  350 
nusxa  nashr  etilgan  edi.  Bu  sobiq  Ittifoqda  lingvostatistika  bo‘yicha 
nashr  etilgan  dastlabki  alohida  risoladir.  Asarda  til  materialini 
lingvostatistik  metodda  o‘rganish  bo‘yicha  juda  ko‘plab  grafiklar,  
diagrammalar keltirilgan.   
Linvostatistika      bo‘yicha      tadqiqotlarning      markazida  chastotali 
lug‘atlar  yaratish  turadi.  1898-yilda  Frans  Keding  nemis      tilining   
dastlabki      chastotali      lug‘atini      yaratgan      edi.  Buning  uchun    u      11   
million    so‘zshaklning  qo‘llanishini  tahlil  qilib,  shu  asarda  ularning 
chastotasini  belgilagan.  1951-yilda    Pragada    F.Malerj      rus      tilining   
chastotali   lug‘atini   nemis tilida    nashr    ettirdi.    Bu    asar    gazeta    va    
jurnal  materiallaridan       tanlab       olingan       100.000       so‘zqo‘llash 
(slovoupotreblenie) asosida tayyorlangan. 
Amerika        olimi          G.Yosselson          birinchi          bo‘lib        EHM 
yordamida  rus  tilining  chastotali  lug‘atini  tuzgan  (1953).  Olim 
bir          asrlik          davrga        tegishli          proza,          poeziya          va        drama, 
materiallarini          bir          xil          miqdorda          tanlab,          xuddi          shu  
materiallarni      litva,      fransuz,      nemis      va      ingliz      tillaridagi 
tarjimalari    bilan      qiyosladi.    SHu    asosda  rus    tili      grammatik  
qurilishiga  doir  bir  million  so‘zqo‘llashda  mustaqil  va  yordamchi  
so‘zlarning chastotalarini belgilab bertan edi. 
   O‘tgan  asrning  40-yillaridan  boshlab  lingvostatistik  metodlar 
yordamida  eng  qadimgi  Hind-Evropa  tillari,  ugor-fin  tillari  va  Kavkaz 
tillarining  shakllanish  davrini  aniqlash  bo‘yicha  ko‘pgina  ishlar  amalga 
oshirildi. Bunga tilshunoslikda glottoxronologik metod deb yuritiladi. 
   1905-yilda E.Arnold «Vedalarning vaznlari haqida» nomli asarini elon 
qildi.  Bunda  olim  qadimgi  hind  diniy  qo‘shiqlari  «Rigveda»  shakllarining 
eng  qadimgi  ko‘rinishlarini  glottoxronologik  metod  yordamida  aniqlashga 


 
128 
intildi.  Tilshunos  olim  Gerxard  Zolta  nemis  tilida  yaratilgan  «Arman 
tilidagi    qadimgi  so‘zlarning  miqdori»  nomli  asarida  qadimgi  arman 
tilida o‘nta til (yunon, qadimgi hind - sanskrit, german, boltiq, slavyan, lotin, 
irland,  kelt,  alban,  toxar)dan  o‘zlashgan  so‘zlar  mavjudligini 
glotgoxronologik metod yordamida aniqlagan edi. 
  Yana  bir  tilshunos  G.Berejskiy  esa  mariy  tilida  qadimgi  fin-ugor   
bobo   tilidan   o‘zlashgan   682ta   bir   o‘zakli   so‘zlar  mavjudligini shu 
metod yordamida aniqlashga muvaffaq bo‘lgan.  
Rus  tilshunosligidagi  tillarga  o‘qitish  yo‘nalishida  lingvistik 
statistikadan ham keng foydalanilgan. Ma’lumki, ona tilidan tashqari ikkinchi 
bir  tilni  o‘rganayotganda,  avvalo,  ushbu  tilning  lug‘at  boyligiga  murojaat 
qilinadi.  Ammo  har  bir  tilning  lug‘at  boyligida  ming-minglab  turli  so‘zlar 
mavjud bo‘lib, ularning  hammasini eslab qolish mumkin emasligi tabiiy. Shu 
sababli  o‘rganilayotgan  tilning  dastlab  eng  asosiy  hamda  tez-tez  qo‘llanib 
turadigan  so‘zlarinigina  o‘zlashtirishga  kirishiladi  va  muntazam  ravishda 
bosqichma-bosqich  so‘z  boyligi  orttirib  boriladi.  Buning  uchun  esa 
leksikostatistik manbalar-ma’lumotlar asosiy poydevor vazifasini o‘taydi. 
 L.N.Zasorinaning 
ta’kidlashicha,  leksikostatistikaning  markaziy 
muammosi  jonli  (funksional)  tilning  statistik  qonuniyatlarini  va  matnning 
statistik  strukturasini  aniqlashdir.  Matnning  statistik  strukturasi  deyilganda, 
shartli  ravishda,  ma’lum  matndagi  turli  so‘zlar  miqdori  bilan  shu  matnda 
uning  qaytarilish-qaytalanish  chastotasi  orasidagi  munosabat  tushuniladi 
3
.  
Shunga  ko‘ra  statistik  ma’lumotlarni  to‘plash,  qayta  ishlash  kabi  murakkab 
jarayondagi  barcha  ishlarni  EHMga  yuklash  zaruriyati  kelib  chiqqan  holda 
kompyuter  lingvistikasida  statistik  yo‘nalish  yuzaga  keldi.  U  rus 
tilshunosligida  avtomatik  tarzda  tilga  o‘qitish  yo‘nalishi  bilan  hamohang 
tarzda rivojlanib borgan .   
Kompyuterdan  foydalanilgan  holda  ko‘plab  chastotali  lug‘atlar  ham 
yaratildi,
5
 ular o‘z navbatida mashina tarjimasi uchun zamin bo‘ldi. 
178
 
Matnni  matematik  usullarda  tekshirish  Qozog‘istonda  ham    izchil 
rivojlangan. Bunda prof.Q.B.Bektayevning xizmati katta deb aytish mumkin. 
Olim    ilmiy  faoliyati  davomida  matematik  va  injener    lingvistikasiga  oid 
 

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish