Tili va adabiyoti universiteti

 “5” baho qoʻyilishi uchun 
Koʻnikma turi 
Talablar 
Savol bera olish 
fikrni aniqlashtiruvchi va tushunishni teranlashtiruvchi savollar 
berish 
orqali 
suhbatni 
davom 
ettira 
olsa; 
ochiq savollar orqali suhbatning yangi mavzularini boshlab bera 
olsa. 
Hurmat, tayyorgarlik va 
imo-ishora 
oʻz nutqi davomida imo-ishora elementlaridan faol foydalasa; 
munozara davomida boshqalarning fikrlari va qarashlariga hurmat 
bilan qarasa va xushmuomalalik bilan javob qaytara olsa; 
oldindan berilgan mavzu yuzasidan bahs-munozara va suhbatga 
oʻquv dasturidagi manbalar bilan birga boshqa manbalardan ham 
foydalangan holda tayyorgarlik bilan kelsa. 
Fikrlarni oʻz nuqtiga 
koʻchirish 
boshqalarning fikrlariga mulohazalar bildira olsa; 
manbalar yoki suhbatdosh nutqidagi birliklarni oʻz nutqida qayta 
ifodalay olsa; 
oʻzaro hamfikrlik vaziyatida mavzuni chuqurroq tahlil qilishga 
kirisha olsa. 
Tahlil va talqin 
fikrlarini dalillash uchun suhbatning yoki nutqining avvalgi 
qismlariga qayta olsa; 
suhbat davomida avvalgi bilimlari va tushunchalaridan unumli 
foydalana olsa; 
aytilayotgan har bir fikrni kuzatib, bahs-munozara yoki suhbat 
davomida ularni qoʻllagan holda tahliliy izohlar keltira olsa. 
Dalil va isbot 
dalillarning manbasini ham koʻrsata olsa; 
manbaning rostligini koʻrsata olsa; 
keltirilgan dalillar va avvalgi bilimlar oʻrtasida aloqa oʻrnata olsa. 
Uslub va soʻz boyligi 
akademik soʻz boyligidan unumli foydalana olsa; 
fikrlarini izchil, loʻnda va aniq ifodalay olsa; 
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni oʻrinli qoʻllasa; 
uslubni toʻgʻri tanlasa. 
“4” baho qoʻyilishi uchun 
Koʻnikma turi 
Talablar 

---

534 
Soʻroqlash (savol bera 
olish) 
fikrni aniqlashtiruvchi yoki qoʻshimcha dalillarni soʻrash orqali 
suhbatni davom ettira olsa; 
oʻz savoli bilan suhbatning yoʻnalishiga hissa qoʻshib tura olsa. 
Hurmat, tayyorgarlik va 
imo-ishora 
nutqi davomida imo-ishoralardan elementlaridan foydalansa; 
suhbat va munozara davomida hurmat ohangini saqlasa; 
suhbat a’zolaridan fikr talab qilsa; 
oldindan berilgan mavzuga oʻqituvchi va darsliklarda berilgan 
materiallardan tayyorlanib kelsa. 
Fikrlarni oʻz nuqtiga 
koʻchirish 
oʻrganilgan manba yoki suhbatdoshining nutqidagi birliklarni 
aynan takrorlasa; 
suhbatdoshini yoki oʻrganilgan manbani tushunganini koʻrsatib 
bera olsa. 
Tahlil va talqin 
oʻz fikrini dalillash uchun misollar keltira olsa; 
oʻzi uchun yangi tushunchani qabul qila olsa; 
zarur oʻrinlarda boshqalarning fikriga qarama-qarshi fikrlarni 
keltira olsa. 
Dalil va isbot 
ba’zi dalillarnng manbasini koʻrsata olsa; 
koʻproq bilish uchun manbalar tavsiya qila olsa; 
avval olingan bilimlaridan faol foydalansa. 
Uslub va soʻz boyligi 
akademik soʻz boyligidan foydalana olsa; 
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni qoʻllay olsa; 
uslubni toʻgʻri tanlasa. 
“3” baho qoʻyilishi uchun 
Koʻnikma turi 
Talablar 
Soʻroqlash(savol bera 
olish) 
savollarini faqat talab qilingandagina bersa; 
yangi mavzularni boshlay olmasa. 
Hurmat, tayyorgarlik va 
imo-ishora 
boshqalarning fikrini boʻlib qoʻymasa, hurmat ohangini saqlasa; 
ba’zan suhbat mavzusidan chalgʻisa, lekin suhbatdan chetda 
qolmasa; 
suhbat, bahs-munozaraga tayyor holda kelmasa, lekin fikr bildira 
olsa. 
Fikrlarni oʻz nuqtiga 
koʻchirish 
e’tiborsizlik oqibatida avval aytilgan fikrlarni takrorlasa; 
qoʻshimcha fikrlar bildira olmasa. 
Tahlil va talqin 
fikrlarini dalillarsiz keltirsa; 
asosiy mavzuni tushunganini koʻrsatib bera olsa; 
qarama-qarshi fikrlarini ifodalay olmasa. 
Dalil va isbot 
dalillardan kamdan kam foydalansa; 
dalillar ayni bir manbadan emas, shaxsiy fikrlar asosiga qurilgan 
boʻlsa; 
fikrlarini ifodalashda avvalgi bilimlaridan foydalana olmasa. 
Uslub va soʻz boyligi 
akademik soʻz boyligidan kam foydalansa; 
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni oʻrinsiz qoʻllasa; 
mavzu doirasida, ammo uslubni xato tanlab gapirsa. 
“2” baho qoʻyilishi uchun 
Koʻnikma turi 
Talablar 

---

535 
Soʻroqlash (savol bera 
olish) 
kamdan kam savol bersa; 
muhim boʻlmagan yoki mavzuga aloqasi boʻlmagan savollar 
bersa. 
Hurmat, tayyorgarlik va 
imo-ishora 
hurmat ohangini saqlay olmasa; 
suhbatdoshini qarshi fikr bilan tez-tez toʻxtatib qoʻysa; 
suhbat, bahs-munozaraga tayyorgarliksiz kelsa, ularda ishtirok eta 
olmasa. 
Fikrlarni oʻz nuqtiga 
koʻchirish 
manbalardagi fikrlar yoki suhbatdoshning nutqidagi firklarni 
soʻzma-soʻz takrorlasa; 
tahliliy fikrlar bildirishga qiynalsa. 
Tahlil va talqin 
fikrlarini aniq ifodalab bera olmasa; 
asosiy mavzuni tushunganini koʻrsatib bera olmasa; 
umuman qarama-qarshi fikrlarga ega boʻlmasa. 
Dalil va isbot 
fikrlarini biror bir dalilsiz ifodalasa; 
qoʻllanilgan dalillar mavzuga aloqador boʻlmasa yoki haqiqatdan 
uzoq boʻlsa. 
Uslub va soʻz boyligi 
akademik soʻz boyligidan foydalana olmasa; 
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni qoʻllamasa; 
uslubni xato tanlasa. 
Ogʻzaki nutqni baholash mezonlari tarkibiga adabiy til normalariga rioya etish degan 
talab qoʻshilmadi. Bunga sabab sifatida sheva elementlarining tabiiy jarayonda shakllanishi, 
shevalarning fonetikasidan adabiy til fonetikasiga oʻtish oʻquvchida qoʻshimcha qiyinchilik 
tugʻdirishi, bundan tashqari, insonni ham fonetik ham, leksik jihatdan adabiy tilga moslashtirish 
ona tilining vazifasi emas deb qaralishini keltirish mumkin. Sheva elementining ishlatilishi yoki 
ishlatilmasligining bahoga ta’sir qilishi davlatdagi barcha oʻquvchilarni adabiy til normalariga 
“majburan” oʻtkazilishi deb qaralishi ham mumkin. Oxir oqibatda sheva elementlarining 
unutilishiga ham sabab boʻlishi hisobga olindi. Lekin oʻqituvchi shakllantiruvchi baholash 
jarayonida leksik va morfologik jihatdan adabiy til normalariga amal qilinishini tekshirishi 
tavsiya etiladi.