Madaniyatlararo muloqot va oʻzbek tili taraqqiyotida iboralarning oʻrni hamda
ahamiyati
The idioms’ role and importance at intercultural communication and development
of Uzbek language
Nasirov Abdurahim
Annotation:
In intercultural communication, the sender and recipient of the message
belong to different nationalities and cultures, and the participants interacting are aware of each
other’s culture, language, and their differences. Today, the way of life, ethics, behavior, national
identity, customs, eating, drinking, dressing, talking, entertaining guests, let alone studying any
culture, that is, to engage in intercultural communication, is first and foremost the same nation,
must know the language of the people, and for this it is necessary to learn foreign languages.
Through the study of a foreign language, pupils and students have the opportunity to become
acquainted with the ethnic and cultural values and culture of the country where the language is
studied. The article analyzes intercultural communication in the field of linguocultural studies,
enriches it with examples of foreign and native languages, and the author emphasizes the role
and importance of phrases in the development of intercultural communication and the Uzbek
language. Thus, the national identity of the language is clearly reflected in the proverbs.
Key words:
Culture, communication, language, foreign language, competence,
education, membership.
Chaqoloq dunyoga kelib, ingalab ovoz chiqarishni boshlagandan muloqot boshlanadi.
Ushbu muloqot avvalo koʻrish, eshitish, his etish orqali bir tomonlama boʻlsa, tili chiqa
boshlagandan keyin ikki tomonlama muloqotga aylanadi. Bu odatda ona va bola oʻrtasida
kechadi. Muloqot bolalarning 1-3 yoshligida nafaqat gapirish orqali, balki turli harakatlar, ovoz
chiqarishlar yordamida amalga oshiriladi.
Dotsent, filologiya fanlari doktori, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi boshlig‘i maslahatchisi
244
Katta hayotdagi muloqot – bu insonlar oʻrtasida individual yoki ommaviy tarzda ogʻzaki
yozma, turli aloqa vositalaridan foydalangan holda ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishning
ijtimoiy shartli jarayoni hisoblanadi. Madaniyatlararo muloqot esa bu har xil madaniyatga
mansub shaxslar va guruhlar oʻrtasidagi munosabatlar va aloqalarning turli koʻrinishdagi
majmuasidir.
Madaniyatlararo yoki millatlaaro muloqot tushunchasi birinchi marta G.Treyger va
Y.Xoll tomonidan oʻtgan asrning 50-yillarida "Madaniyat va aloqa" asari orqali faol atama
sifatida muomalaga kiritilgan. Madaniyatlararo munosabatda xabar yuboruvchi va xabar qabul
qiluvchi turli millat va madaniyatga mansub boʻladi, munosabat qilayotgan ishtirokchilar bir-
birining madaniyatidan, tilidan va ularning farqidan xabardor boʻladi.
Bugungi kunda har qanday millat vakillari boshqa bir millatning tili, madaniy dunyosi,
urf-odatlari, tajribasini oʻrganish, tadqiq etishi, shu bilan birga oʻzining madaniyatini, milliy urf-
odatlarini boshqa xalqlar bilan baham koʻrishi uchun hech qanday toʻsiq mavjud emas. Aynan
shunday oʻzaro ochiqlik, xalqlararo madaniyatlarga boʻlgan munosabat madaniyatlararo
muloqot hisoblanadi.
Oʻzga millatlarning yashash tarzi, etikasi, fe’l-atvori, milliy oʻziga xosligi, urf-odatlari,
yeyish, ichish, kiyinish, gapirish, mehmon kutish, qoʻyingki har qanday madaniyatini oʻrganish,
ya’ni madaniyatlararo muloqotga kirishish uchun birinchi navbatda oʻsha millatning, xalqning
tilini bilishi kerak, buning uchun esa chet tillarni oʻrganishi lozim.
G.Treyger va boshqa tadqiqotchilarning fikriga koʻra, madaniyatning muhim tarkibiy
qismlaridan biri bu tildir, bu fikrlarni ifoda etish vositasi, aloqa vositasi, fikrlash shakli, aniq
inson hayot faoliyatining namoyon boʻlishi, bu esa oʻz navbatida tilning haqiqiy mavjudligidir.
Tilning aloqa jarayonlaridagi oʻrni koʻp yillardan buyon ilmiy tahlil mavzusi boʻlib kelgan,
ammo til va nutq aloqalarini oʻrganishda eng katta yutuqlar XX asr, til, tafakkur va
madaniyatning uzviy aloqasiga doir tadqiqotlar boshlangan davrlarda rivojlangan. Ushbu aloqani
G.Treyger til va madaniyatni taqqoslash orqali koʻrsatgan.
Mamlakatimizda chet tillarini oʻqitishda pragmatik jihatlar oʻquvchi va talabalarning
bilim, koʻnikma va malakalarini shakllantirishi bilan bogʻliq. Chet tilini oʻrganuvchilar tilini
oʻrganayotgan davlatning etnik madaniy qadriyatlari bilan tanishishi va madaniyatini oʻrganishi,
idrok etishi jarayonida chet tilini yanada chuqurroq egallab, uni amaliy qoʻllash imkoniyatiga
ega boʻlib boradi. Shu kabi bilim, koʻnikma va qobiliyatlar oʻquvchi-talabalardagi
kommunikativ kompetensiya hisoblanadi.
Yurtboshimiz 2020-yil 30-sentabrda oʻqituvchilar kuniga bagʻishlangan nutqida: “Bu yil
tavalludining 145 yilligi nishonlanayotgan ulugʻ ma’rifatparvar bobomiz Mahmudxoʻja
Behbudiy oʻz vaqtida biz uchun ikki emas, toʻrt tilni bilish zarur, deb bong urgan edi. Behbudiy
bobomizning ushbu da’vati hozir ham gʻoyat dolzarb boʻlib turibdi”, deb bejizga aytmadi. [1, 2-
6 bet.]
Bu, avvalo, ona tilimiz, oʻzbek tili – davlat tilini mukammal bilish va uning yuqori
saviyada oʻqitilishi bilan bogʻliq. Bundan tashqari, mamlakatimizda oʻqitiladigan chet tillarini:
ingliz, nemis, fransuz va boshqa gʻarbiy va sharqiy tillarni oʻqitish metodikasini
takomillashtirish, ona tili, davlat tili va chet tillarni oʻqitish konsepsiyalarini yaratish, uzluksiz
ta’lim tizimidagi ushbu tillarni oʻqitishning uzluksizlikni ta’minlash, dasturlarni modernizatsiya
qilish kabi vazifalarni oldimizga qoʻyadi.
Inson chet tilini qanchalik mukammal bilsa, uning dunyoni anglash imkoniyatlari
shunchalik katta boʻladi, oʻz ona tilini qanchalik yaxshi bilsa, milliy hayotning nozik tomonlarini
chuqurroq biladi, – deydi "Til falsafasi muammosi" kitobining muallifi, professor
K.X.Xanazarov. Muallif mazkur qoʻllanmada zamonaviy dunyoda til oʻrganish muammosining
yechimi sifatida uch tillik: bir vaqtning oʻzida milliy tilni bilish, oraliq tilni bilish va makro tilni
bilishni taklif qiladi. [Xanazarov, 2007; 61].
245
Mamlakatimizda tillarni, jumladan chet tillarni oʻqitish sohasida 2012-yildan buyon
salmoqli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Mazkur islohotlar doirasida uzluksiz ta’lim
tizimining chet tillar boʻyicha davlat ta’lim standarti tasdiqlangan. Unda “Chet tili kommunikativ
kompetensiyasi – oʻrganilayotgan chet tili boʻyicha egallagan bilim, koʻnikma va malakalarni
muloqot jarayonida qoʻllash qobiliyatidir”, deb qayd etilgan. Mazkur hujjatda Lingvistik
kompetensiya til materiali (fonetika, leksika, grammatika) haqida bilimlar va nutq faoliyati
turlari (tinglash, gapirish, oʻqish va yozish) boʻyicha koʻnikmalarni egallashni nazarda tutadi.
Sotsiolingvistik kompetensiya ijtimoiy-madaniy kompetensiyani oʻz ichiga olib, autentik
nutqning milliy xususiyatlarini: oʻzi yashayotgan mamlakatning urf-odatlari, qadriyatlari,
marosimlari va boshqa milliy-madaniy xususiyatlarni bilish hamda tili oʻrganilayotgan mamlakat
bilan taqqoslagan holda taqdim eta olish qobiliyatini koʻzda tutishini hamda pragmatik
kompetensiya ogʻzaki yoki yozma nutqda fikrlarni tegishli til vositalari orqali ifodalashni
nazarda tutishi, diskurs kompetensiyasi ogʻzaki yoki yozma nutqdagi izchillikni ta’minlashda
lingvistik signallarni tushunish va interpretatsiya qilish koʻnikmalarini nazarda tutishi
belgilangan. Ushbu talablarga asosan ta’lim bosqichlarining har biriga A1 dan S1 gacha darajalar
belgilanib, yuqoridagi kompetensiyalar mazmuni singdirilgan. [DTS, 2013: 6].
Chet tilida muloqot jarayoni faqat axborot uzatish va yoki uni qabul qilish emas, balki
munosabatlarni tartibga solish, muloqotning holatini baholashga oʻrgatishdir. Chet tilida
muloqot kompetensiyasi kommunikativ madaniy rivojlanish uchun asos yaratadi.
Shunday ekan, madaniyatlararo muloqotni rivojlantirishda soʻz, leksik birliklar,
grammatik, fonetik, semantik, stilistik qoidalar bilan bir qatorda
Do'stlaringiz bilan baham: |