Tili va adabiyoti universiteti

Shakl 6. Ekspert rejimida grammatik kategoriya koʻrinishi
D. Modelning tilga xos qismi

Modelning lingvistik qismiga ma’lum bir tilning oʻziga xos xususiyatlariga toʻliq bogʻliq 

boʻlgan lingvistik kategoriyalar kiradi. Xususan, ushbu toifalar amalga oshiriladi: affiksal 
morfemalar, analitik morfemalar (yuklamalar, k ’malchilar, yordamchi fe’llar), asos morfemalari 
va ular uchun morfotaktik qoidalar. Mutaxassis oʻz tillari uchun modelning til qismiga toʻliq 
kirish huquqiga ega, ular lingvistik qismdagi kategoriyalarning elementlarini qoʻshishi, tahrirlashi 
yoki oʻchirishi mumkin. 
Misol tariqasida “Affiksal morfema” kategoriyani toʻldirish ustuni keltirilgan. Chap menyudan 
mos keladigan elementni tanlagan holda, mutaxassis tizim ma’lumotlar bazasidan affiksal 
morfemalar roʻyxatiga oʻtadi (7-rasm), bu yerda ular yangi affiksal morfemalarni ham 
qoʻshishlari mumkin. 
Shakl 7. Affiksal morfemalar roʻyxati.
Mavjud affiksal morfemani qoʻshganda yoki tahrir qilganda morfemani toʻldirish uchun 
quyidagi atributlar mavjud: 
1) 
bosh harf oʻzgaruvchan harflarning 
matndagi morfem shaklini
ifodalaydi; 
2) grammatik baholash bunda ma’lumotlar bazasidagi morfemalarning grammatik ma’nosi mosligini 
ifodalaydi; 
3) 
tilni qayta ishlash dasturida morfema bilan bgʻliq biror amalni tekshirib borish uchun 
raqamli 
koʻrsatkich 
mavjud.

---

384 
Shakl 8. Affiksal morfemani tahrirlash shakli
Bundan tashqari, mutaxassis allomorflar deb nomlangan morfema uchun affikslarning oʻziga 
xos variantlarini qoʻshishi mumkin. Har bir allomorf tarkibiga quyidagilar kiradi: qiymat, raqamli 
identifikator, foydalangan matndan namuna, namuna tarjimasi, yakuniy belgi (morfotaktika uchun 
ishlatiladi). Allomorflar uchun foydalanuvchi interfeysi jadval shaklida amalga oshiriladi. 8-
rasmda affiksal morfemani tahrirlash uchun barcha shakl koʻrsatilgan. 
V. XULOSA
Turkiy morfema portali lingvistik ma’lumotlar bazalarini rivojlantirish bosqichi jarayonida 
davom etmoqda. Ayni paytda portalning sifatini yanada oshirish va lingvistik baza bilan 
boyitishda 36 ta turkiy tillar boʻyicha 30 nafar mutaxassis hamkorligi yoʻlga qoʻyilgan: oltoy, 
ozarbayjon, boshqird, chulim, chuvash, qrim-tatar, gagauz, qozoq, xakas, kumik, qirgʻiz, ortaturk, 
yakut, tatar, teleut tuvin, uygʻur, oʻzbek. Portalning umumiy lingvistik bazasi doimiy ravishda 
yangilanib boriladi. Statistik ma’lumotlar I jadvalda keltirilgan.