Tili va adabiyoti universiteti

.
 
Bul jerde omonimlik qatardı payda etip turǵan sózler “jazayın” sózleri bolıp olardıń 
birinshisinde jaz sózine -ayın affiksiniń jalǵaniwı menen tilek meylindegi feyil sóz jasalıp tur. 
Al, ekinshi qatarda “jaz” sózi máwsim mánisinde “ay” sózi menen dizbeklesip kelip, “ay” – 
waqıt mánisinde yaǵnıy jaz ayında degen mánisti ańlatıp tur. Bul jerde omonimdi payda etip 
turǵan qubılıs: “ay” sózine -in tartım affiksinen soń -da yaǵnıy orın sepliginiń jasırın forması 
qollanılǵan. Usı sebepten bul jerde aytılıwı birdey, jazılıwı basqa bolǵan omofonlar jasalǵan.
Endi tómendegi mısallardı tallap kóreyik: 
1. Jibin Bayan sulıw 
órgen 
be deymen, 
Abay emes pe eken naǵıs sızǵanı. 

---

321 
2. Aydınına torala ǵaz qondırıp, 
Tórt túlik mal qaplap 
órgen 
jerlerde. 
Bul mısallarda omonimlik sıńarlar “órgen” sózleri bolıp, birinshi mısalda “ór” túbir 
feyilge –gen affiksiniń jalǵanıwı menen “órgen” belgisiz ótken máhál feyili jasalǵan. Al, ekinshi 
mısaldı eki baǵdarda tallaw múmkin. Birinshiden: shayır óziniń qosıqlarında buwın sanlarınıń 
teńligin saqlaw maqsetinde ayırım sózlerdi qısqartıp qollanadı. Sol sıyaqlı bul jerde de “órbigen” 
sózin qısqartıp qollanǵan bolsa ol mallardıń tuwılıp, ósip - órbigenin ańlatadı. Ekinshiden, bul 
sóz órgen halında tursa “jayılǵan” degen mánini ańlatadı. Sebebi mallardıń ulıwma háywanatlar 
yaki qurt-qumırısqalardıń jayılıp ketiwine baylanıslı “órip ketti” sóz dizbegi qollanıladı. Usı kóz 
qarastan qaraǵanda ekinshi baǵdar durıs dep esaplaymız. Sebebi, bul sózdiń aldındaǵı “tórt túlik 
mal qaplap” sózleri menen dizbeklesip qollanıwına qaraǵanda usı pikirdi maqul dep esaplaymız. 
Qay jaǵınan alıp qaraǵanda da, bul sóz óz ornında júda sheberlik penen qollanǵan hám birinshi 
mısaldaǵı órgen sózi menen aytılıwı da, jazılıwı da birdey omonimlik qatardı payda etken. 
Dıqqatqa ılayıq tárepi sonda, bul eki sózdiń de túbiri birdey “ór” sózi hám feyil shaqabına tiyisli. 
Jáne de olarǵa jalǵanǵan - gen qosımtası da birdey. Lekin payda bolǵan sózlerdiń mánileri 
basqa-basqa. Yaǵnıy, birinshi mısalda “shash” yaki jip-sabaqlardı bir birine ayqastırıp, sulıw 
kórinis payda etiw mánisin túsinsek, ekinshi mısalda jayılıw yaki ósip-órbiw mánilerin 
túsinemiz. Bul sozler páttiń almasıp keliwi nátiyjesinde hár túrli bolıp aytıladı hám usıǵan 
baylanıslı omograflar bolıp esaplanadı.
Ulıwma alǵanda, jazıwshı-shayırlarımızdıń tilimizdegi omonim sózlerdi qollanıw usılı hám 
jasaw sheberligi hár qıylı. Olardıń hár biri ózine tán jeke stiline iye.
Prozalıq shıǵarmalarda jazıwshılarǵá sózlerdi erkin qollanıwǵa, pikirdi túsindiriwge keń 
múmkinshilik bar. Sonlıqtan da shayırlardıń omonim sózlerdi jasaw ózgesheligi prozalıq 
shıǵarmalarǵa qaraǵanda ádewir ózgeshelikke, stilge iye boladı. Olar professional leksikadaǵı 
sózlerden, dialektlik sózlerdi ádebiy tildegi sózler menen, shet tilinen kirgen sózlerdi tildegi 
sózler menen qatar qoyıwı arqalı hám sózlerdiń grammatikalıq formaların ózgertip qollanıwı 
arqalı omonim sózlerdi payda etip otıradı. Bul máselede olardıń hár biri ozine tán bolǵan usıldan 
paydalanadı. 
Uluwmalastırıp aytqanda, shıǵarmalarda tilimizdegi basqa da til birlikleri sıyaqlı omonim 
sózlerdiń ornı ayrıqsha ekenligin kóremiz. Sebebi, tilimizdegi omonim sózlerdiń mánileri hár 
túrli hám olardıń kórkem shıǵarmalarda qollanılıwı da birdey emes. I. Yusupov shıǵarmalarında 
omonim sózleri kóp ushırasadı. Shayır olardı qosıq qatarlarında sheberlik penen paydalanǵan.