Tili va adabiyoti universiteti


Özbek Türkçesinde Kalıp Sözler



Download 6,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet199/464
Sana05.06.2022
Hajmi6,85 Mb.
#639528
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   464
Bog'liq
ANJUMANMATERIALLARI.19.11.2020

2.Özbek Türkçesinde Kalıp Sözler 
Kalıp sözler, Özbek Türkçesinde de günlük hayatta, genellikle konuşma esnasında 
kullanılan selamlaşma, tanışma, vedalaşma gibi fikir, duygu, hareket bildiren kelimelerin bir 


232 
araya getirildiği bir iletişim unsuru olarak karşımıza çıkar. Özbek Türkçesi de kalıp sözler 
bakımından oldukça zengin bir dildir.
Özbek Türkçesinde kalıp sözler konusu üzerinde çalışılmaya ihtiyaç duyan, çeşitli farklı 
görüşlerin ve değerlendirmelerin olduğu karışık bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kalıp 
sözler konusu 1960’lı yılara kadar Özbekçe ders kitaplarında kendisine yer bulamamıştır. Daha 
sonraki süreçte konun işlenmesiyle beraber, konu üzerinde çalışan araştırmacılar arasında bir 
takım fikir ayrılıkları meydana gelmiştir. Bunları sıralamak gerekirse; kalıp sözlerin 
adlandırılması, kalıp sözlerin cümle bilgisi bakımından konumlandırılması ve kalıp sözlerin dil 
ve konuşma arasındaki yaşadığı çatışmaya değinilmelidir. Biz çalışmanın kapsamı gereği 
yalnızca kalıp sözlerin adlandırılması noktasında yaşanan karışıklara dair bilgiler vereceğiz. 
Diğer tüm bilgiler için; (Bobokolanov, 2000: 31-37). 
Kalıp sözlerin adlandırılması konusunda Türkiye Türkçesinin aksine Özbek Türkçesinde 
çeşitli görüş ayrılıkları ve kavram farklılıkları bulunmaktadır. Bobokolanov, kalıp sözler 
konusundan terim olarak ilk kez bahseden ismi A. Gulomov olarak işaret etmiştir (2000: 33). A. 
Gulomov, 
“soʻz-gap” 
veya 
“boʻlaklarga ajralmaydigan gap” 
terimlerini kalıp söz konusu için 
önermişse de 
“soʻz-gap” 
kullanımını pek tercih etmemiştir ve kendisi araştırmalarında 
“undash 
gap” 
kavramını kullanmıştır (2000: 33). Bu görüşün dayanağını Bobokalov şu şekilde 
değerlendirmiştir: “
Bize göre bu görüşün sebebi, bu tarz ifadelerin tek bir kelimeyle değil, kimi 
zaman birden fazla kelimeyle (assalomu alaykum, hayrli tun, hayrli oqshom) ifade 
edilebilmesidir.”
(2000: 33). Ancak yine de soʻz-gap kullanımı Özbek Türkçesinde kendisine yer 
bulan ve sık kullanılan bir kavramdır. E. Şadmanov bu konuda “undash gap” kavramının 
“soʻz-
gap”
tanımlaması içerisinde yalnızca bir alt başlık olarak konumlanması gerektiğini, bu sebeple 
de yeterli olamayacağını, 
“so-z-gap” 
veya 
“boʻlinmas gap”
kullanımlarının yerinde olacağını 
belirtmiştir. Günümüzde de çoğunlukla 
“soʻz-gap” 
kavramı kullanılmaktadır. 
“modal soʻz” 
kullanımı da çeşitli dilbilgisi kitaplarında da kalıp sözler konusunu içeren bir konu olarak 
karşımıza çıkabilmektedir (Tursunov, 1992: 370-375), (Qobuljonova, 2013: 106-107). 
Özbek
Türkçesinde kalıp sözlerle ilgili yapılan en kapsamlı çalışmalar Bobokolanov 
tarafından gerçekleştirilmiştir. Kendisinin 2000 yılında Taşkent’te sunduğu “
Oʻzbеk tilidа 
sеmаntik-funktsiоnаl shаkllаngаn soʻz-gаplаr
” adlı tezi, 2006 yılında Taşkent’te yayımlanan 
“Oʻzbek tilida gap sintakisisi va soʻz-gaplarning sistem-struktur talqini” 
adlı çalışması ve 2009 
yılında Buhara’da yayımlanan 
“Soʻz-gaplar ustida yana soʻz-gaplar” 
adlı çalışması alandaki en 
önemli çalışmalardandır. Bobokalonov’u kalıp sözler konusunda ön plana çıkartan unsur 
şüphesiz kalıp sözlerin sınıflandırılması ve kalıp sözlerin ölçütünü oluştuma konusundaki 
rolüdür. Bobokalonov, kalıp sözler üzerine beyan edilen birbirinden farklı görüşlere bir yenisini 
eklemek yerine görüşleri değerlendirip, ortaya koyduğu yeni ifadelerle kalıp sözleri bir formül 
haline getirmiştir. Kendisi 2000 yılında sunduğu disertatsiyasında bu durumdan bahsetmektedir 
(Bobokalonov, 2000: 31-37). Bunun yanı sıra yine çeşitli dil bilgisi eserlerinde kalıp sözler 
konusu kısa, öz bir biçimde işlenmiştir. (Umurkulov, 2009: 134), (Yuldoşeva, 2018: 96-97), 
(Qobuljonova, 2010: 106-112), (Maksudova, 1992: 53), (Shodmonov, 1967: 14), Shodmonov, 
1972: 37-53).
Kendi içerisinde birçok farklı yapıda ve türde olabileceği bilinen kalıp sözler, Özbek 
Türkçesinde çeşitli sınıflandırmalar içerisinde değerlendirilmiştir. Özbek dilbiliminde Kalıp 
sözlerin sınıflandırılmasındaki temel kaynak 1952 yılında V.V. Vinagradov tarafından 
yayımlanan 
“Grammatika ruskogo yazika” (Rus dilinin grameri)
adlı eserde kalıp sözlerle ilgili 
verilen bilgiler doğrultusunda şekillenmiştir (Bobokolanov, 2000: 32). Bu eserin 2. Bölümünün 
2. Cildinde, 30-80. Sayfaları arasını kapsayan “Kalıp Sözlerin Genel Açıklaması” adlı bölümde 
kalıp sözlerin 6 ayrı bölümde incelendiğini görmekteyiz. Bu noktada kalıp sözlerin kendi 
içlerinde sınıflandırılması konunun daha iyi anlaşılıp sistemli hale gelebilmesi adına doğru bir 
yaklaşımdır. Buna göre, 
Hazirgi Oʻzbek Adabiy Tili
’nde kalıp sözlerin dört grupta 
sınıflandırıldığı ve genel anlamda Özbek Türkçesinde kabul görmüş, konuyu tam anlamıyla 


233 
kapsama noktasında son derece kullanışlı bir sınıflandırmaya sahip olan bölümden bahsetmek 
gerekir (Sayfullayeva, 2009: 281):

Download 6,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   464




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish