Tili va adabiyoti universiteti

Toʻriq. 
Qora qizil, jiyron(ot tusi haqida) toʻriq ot. Otabek toʻriq yoʻrgʻani chaqirib, 
qutidorga tutdi. A. Qodiriy, Oʻtkan kunlar. “Oʻzbek tilining izohli lugʻati”. 

---

477 
Qoraga moyil qizil ot, toʻriq, toʻrigʻ, toʻriygʻ “Farhang oʻzbeki-forsi”. Qora qizil(ot rangi) 
“Oʻzbek tilining soʻzligi” bu uchala izoh ham bir xil, ammo Afgʻoniston oʻzbek 
shevalarida toʻriq soʻzi turlicha talaffuz qilinadi. 
Toy – 
otning bolasi: “Ot oʻrnini toy bosar”, “Otalar soʻzi” oʻzbek tili soʻzligi. Ot 
bolasiki, yoshi ikki yildan oz boʻlsa. Farhangi oʻzbeki-forsi. Otning bir yoshdan ikki 
yoshgacha boʻlgan boʻlasi. “Oʻzbek tilining izohli lugʻati”. 
Sayis/otboqar –
otboqar, hayvonlarga qarovchi. Oʻrta Osiyo xonliklarida harbiy va 
xoʻjalik ehtiyojlari uchun saqlangan otlarni parvarish qiluvchi shaxs. “O ʻzbek tilining 
izohli lugʻati”. Mahtar, u kishiki otni parvarish beradi” farhang oʻzbeki-forsi”. Otlarni 
parvarish qilish bilan shugʻullanuvchi kishi, otlarga qarovchi. “Oʻzbek tili soʻzligi”. 
Otboqar bilan sayis soʻzi orasida “Oʻzbek tilining izohli lugʻati”da deyarli farq 
berilmagan, ammo Afgʻoniston oʻzbek shevalarida ikkalasi farqlanadi. Sayia soʻzi otlarni 
sogʻligʻi, yemini berish vaqti, oʻgʻloqqa tayyorlashi bilan shugʻulanuvchi kishi. Sayis, 
bogʻlanib boqilgan, oʻgʻloq chopiladigan ot bilan shugʻullanadi. Otboqar barcha otlar 
bilan, otlarga somon tashlash, yem berish, jullab-yalanggach qilish bilan shugʻullanuvchi 
kishi. Sayis ot tabibi sifatida, otboqar oylikli ishchi sifatida. 
Yugan – 
ot, eshak ksabi uy hayvonlarini boshqarish uchun ular boshiga 
solinadigan, suvliq, tigin va qayish tasmalardan yasalgan abzal. “Oʻzbek tilining izohli 
lugʻati”. Oʻzbek tili soʻzligida ham ayni izoh keltirilgan. Afgʻonistonda yugan faqat otga 
xos bir abzal, eshakka nuxta sifatida ishlatiladi. 
Ayil – 
egarning usti bilan otning qornidan aylantirib bogʻlanadigan toʻqali qayish. 
Oʻzbek tili soʻzligida va hamda farhangi oʻzbeki-forsida ham ayni izoh berilgan. Ammo 
Afgʻoniston oʻzbeklari nutqida ayil faqat bit ot uchun emas, balki ot, eshak, hoʻkiz kabi 
hayvonlarga ham ishlatadi. 
Uzangi – 
egarning ikki tomoniga qayish bilan bogʻlab, osib qoʻyadigan, otga 
minish va egarda oyoqlarni tirab oʻtirish uchun xizmat qiladigan, metalldan yasalgan ot 
abzali. “Oʻzbek tilining izohli lugʻati”. Yarim doʻmaloq shakilli, egarning ikki tomonida 
osilgan boʻlib, otga minguncha oyoqlarni shunga tiraydi. “Farhangi oʻzbeki-forsi”. 
Egarning ikki tomonida ip, arqon yoki qayish bilan bogʻlab osib qoʻyiladigan, otga minish 
va egarda oyoqlarini tirab oʻltirish uchun xizmat qiladigan filiz (temir)dan yasalgan ot 
abzali “Oʻzbek tili soʻzligi”. Ayrim shevalarda uzangi soʻzi yuzangi, kalta uzangi shaklida 
ham uchratishimiz mumkin. 
Noʻxta
– ot-ulovni bogʻlash, ertaklash, haydash uchun boshiga solinadigan abzal. 
“Oʻzbek tilining izohli lugʻati”. Ot, hoʻkiz, sigir va shu kabi hayvonlarni bogʻlash, 
yetaklash, haydash uchun boshiga solinadigan abzor, buyum. “Oʻzbek tili soʻzligi”.