Tili va adabiyoti universiteti

 
Alisher Navoiy nihoyatda andishali odam boʻlganlar.Kimgadir nimanidir maslahat 
berishdan oldin maslahatdagi taklifni, avvalo, oʻzlari bajarganlar.
 
«Muhokamat ul-lugʻatayn»da oʻz millatdoshlariga ona tilini hurmat qilish, she’r 
yozadigan boʻlsa, ona tilida yozish yuzasidan takliflar aytar ekanlar, oʻzlari umr boʻyi shu qoida 
asosida ijod qilganlarini alohida ta’kidlaydilar. Ona tilida yozgan hamma asarlarni sanab 
oʻtadilar: «Gʻaroyib us-sigʻar», «Navodir ush-shabob», «Badoe ul-vasat», «Fovoid ul-kibar» deb 
nomlangan chor devon, «Xamsa» tarkibi, «Lison ut-tayr» dostonlari, «Nasoim ul-muhabbat», 
«Mezon ul-avzon» ilmiy tadqiqotlarining nomlarini keltiradilar. Bu bilan shoir oʻzlarining ona 
tilida ijod qilishlari faxr ekanini ta’kidlagandek boʻladilar. Shu bilan birga bu ijod namunalari 
haqida fikr bildirmoqchi boʻlgan soʻz san’ati hakamlariga murojaat qilinadi va ular beradigan 
baho: “…xayolimga andoq kelurkim, soʻzim martabasi avj (eng yuqori bahodan 
– mual.
)din quyi 
inmagan va bu tartibim kavkabasi a’lo darajadin oʻzga erni bermagay”, darajasida boʻlishiga 
ishonch bildiriladi. 
 

---

191 
Qarang, Alisher Navoiy 1500 yilga kelib, oʻzlarining noyob iste’dod egasi ekanliklarini; 
xalq, Vatan, kelgusi avlod oldida yuzlari yorugʻ ekanini gʻurur bilan tilga olmoqdalar.Aynan 
«Muhokamat ul-lugʻatayn»da shunday xulosani ifodalash esa ona tilini himoya qilish bilan ham 
bogʻliq ekanini koʻrsatadi.Soʻzlarining martabasi oliy darajadan pastga tushmasligidan, yozgan 
asarlari yulduzi a’lo bahodan oʻzgachasiga loyiq boʻlmasligidan magʻrurlanadilar. Fikrining 
davomida yana andisha yuzaga chiqadi. Shoir aytadilar, bu gaplarimdan xayolingizga mening 
turk – oʻzbek soʻzlariga mehrim tushganidan mubolagʻa qilyapti, degan ma’no kelmasin. Tagʻin 
forsiyga munosabatim ozroq ekan, deb oʻylamang. Chunki forsiyni ham menchalik hech kim 
yaxshi bilmaydi, forsiydan menchalik foydalana olmaydi, mohiyatini menchalik tushunmaydi, 
deb forsiygoʻy ustozlarning nomini birma-bir eslaydilar. Asarning yakuniy sahifasida nom berish 
haqida shunday deydilar: , «… “Muhokamat ul-lugʻatayn“ ot qoʻydim, to turk eli tili fasoxatu 
diqqati va balogʻatu vus’atiki, ul Hazrat bu til va ibrat bila nazm bisoti tuzubdurlar va Masiho 
anfosi va Xizr zulolidin oʻluk tiguzmak tariqin olam ahliga koʻrguzubdurlar, zohir qidim».
 
Alisher Navoiy ikki tilni qiyoslash jarayonida forsiy tilning kuchli bilimdoni sifatida 
namoyon boʻladi, zero, obyektiv xulosalar chiqarish uchun ikki tilni ham mukammal bilmoq 
talab qilinadi. Bu mukammallik Navoiyning: