Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

1 

Lip-lip 

Chiroq 

2 

Vov-vov (Bopo) 

Kuchuk, it 

2 

 

 

3 

Pipi (mimi) 

Mushuk 

3 

 

 

4 

Taktak 

Oyoq kiyim 

4 

 

 

5 

Nanay 

Qoʻshiq, toʻy 

5 

 

 

6 

Baba 

Qoʻy, hayvon 

6 

 

 

7 

Ququ 

Tovuq, xoʻroz 

7 

 

 

8 

Chip-chip 

Joʻja 

8 

 

 

9 

Moʻmoʻ 

Sigir, mol 

9 

 

 

10 

Babachaq 

Qoʻzichoq 

10 

 

 

11 

Chiq-chiq 

Soat 

11 

 

 

  

Yuqorida keltirilgan kuchuk vodiy shevasida vov-vov tarzida aytiladigan 

boʻlsa, Xorazmda “bopo” deyiladi. “Taktak” tarzida oyoq kiyimlarga nisbatan 

qoʻllanilishda  ham  taqlid  ma’nosi  bor.  E’tibor  berilganda  oyoq  kiyim  bilan 

yurilsa,  koʻp  holatlarda  “tak-tak”  degan  tovush  chiqadi.  Mana  shu  tovush 

bolalar uchun yangi soʻz hosil qilishga asos boʻlgan. E’tiborimizni tortgan yana 

bir narsa shu boʻldiki,  bolalar  “baba”  deb  qoʻylarni,  “babachaq”  deb  esa 

qoʻzichoqlarni  aytishadi.  Demak,  grammatikada  mavjud  boʻlgan  -choq 

qoʻshimchasi ularning nutqida -chaq (“o” ga yaqin) tarzida shakllangan boʻladi. 

Yana “baba” soʻzi umumiy ma’noda hayvon soʻzini ham ifodalaydi. Hali bola 

nomini bilmaydigan barcha hayvonlarni (echki, eshak) ham “baba” deb ataydi. 

Mushukning ovoziga (miyov)ga taqlidan bolalar uni “mimi” deyishadi. “Pipi” 

tarzida aytilishining asosiy sababi esa bizni ikkinchi misolga yetaklaydi. Ya’ni 

undov  soʻzlar.  Odatda,  mushukni  chaqirish  uchun  pi-pi-pi  undov  soʻzlaridan 

foydalaniladi.  Va  mana  shu  soʻzlar  mushukka  qarata  aytilgani  ham,  albatta 

---

 

111 

vaziyat  bilan  bogʻliqlikda,  bolalarni  bu  hayvon  turini  “pipi”  deb  chaqirishga 

undaydi. Lekin bunda bolalar mushukni chaqiryaptimi yoki mushukni nomini 

aytyaptimi, degan savol tugʻilishi tabiiy. Va mana shu jarayonni aniqlash uchun 

Muqaddasxonga savol berilganda, bu nima deb mushuk koʻrsatilganda u “pipi” 

deb  javob  berdi.  Nomi  keltirilgan  “chip-chip”  soʻzi  ham  xuddi  shunday 

xarakterga  ega.  Chunki  joʻjalarni  chaqirishda  biz  “chip-chip”  undov  soʻzidan 

foydalanamiz. Yana shuni alohida ta’kidlash kerakki, soʻzlar va umum ma’noda 

til paydo boʻlishiga oid farazlar orasida undovlar farazi ham mavjud. Undovlar 

farazi  ikkinchi  farazdir.  Bu  qadimiy  faraz  boʻlib  uning  asosida  odamlar 

hayvonlarning  baqiriq-chaqiriqlarini  oʻrganib,  ular  orqali  oʻzlarining  ichki 

kechinmalarini, qaygʻu-alamlarini ifodalashgan. [4. 8-bet] Undov soʻzlar ham 

ikki guruhga boʻlinadi: 

His-hayajon undovlari. 

Buyruq-xitob undovlari. 

6-jadval. Tajriba ishtirokchilar nutqida qoʻllangan undov soʻzlarga mos 

keluvchi neologizmlar.  

 

№ 

His-hayajon 

undovlari 

 

№ 

Buyruq-xitob 

undovlari 

 

1 

Ohoh 

Shokolad, qand, 

barcha 

shirinliklarga 

nisbatan