Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

SHARIAT 

TARIQAT 

MA’RIFAT 

HAQIQAT 

ODDIY 

VOQELIK 

BAXT 

HALOVAT 

XAZINA 

  

Xulosa, ikki tomonda ham bir xil mazmunga ega. Toʻgʻri, “Alkimyogar” 

asari  islom  falsafasi  asosida  yaratilmagan,  ammo  islomdagi  qarashlarning 

in’ikosi  tarzida  namoyon  boʻladi,  buning  boisi  inson  qaysi  e’tiqodga  ega 

boʻlmasin,  u  oʻz  komilligini  bir  osmon  ostida,  bir  qarash  da’vogarligida, 

ezgulikka intilibgina topadi va shunisi aniqki, insonlar tomonidan e’tirof etilgan 

hech qaysi din bir-biridan uzoq hamda turli asosga ega emas. Barining nazdida 

bir narsa - oʻzlikni anglash zohir. 

Alkimyogar butun olamning ma’nosi oʻzi ekanligini anglay bilgan inson! 

“Boqiy  darbadar”  da-chi?!  Boqiy  darbadar  ham  umumlashma  syujet. 

Muallifning musulmon ekanligi bevosita e’tirof etilgan holda asardagi har bir 

detall diniy mazmun kasb etishini eslatib oʻtish darkor. Bu olam foniy, ammo 

uning yakunini Bir-u bordan oʻzga bilmaydi, Allohdan boshqasi qiyomat vaqtini 

idrok  eta  olmaydi.  Shu  sabab  biz  oʻlchovini  bilmaydigan  vaqtni  boqiy  deb 

olishimiz mumkin, darbadar esa kezib yuruvchi, lomakon deganidir. Makoni 

tayin boʻlgan inson hayotining ma’nosi bor, zero, u kim uchundir kerak boʻla 

oladi.  Ammo  betayin  va  taqdir  yoʻlini  topolmaganlarning  bari  boqiy 

darbadarlik qismatiga duchordir. Va ularning koʻpchiligi oʻz taqdir yoʻlini izlab 

ham koʻrishmaydi. Yana shunday xulosa ham bor: bu olamda la’natlanganlar 

narigi olamda ham sayyorlikka mahkum, ular har yerdan quviladi:  

“Turgin va ravona boʻlgin! (“Boqiy darbadar” dan)”  

---

 

184 

 “Boqiy darbadar” - inson hayoti savollardan iborat ekanligi va u butun 

umr savollarga javoblar izlab oʻtishidan dalolat: 

“Men kimman? 

Ismim nima?!” 

Har  ikkala  asarda  ham  timsol  hamda  ramzlar  tili  qoʻllanilgan  va  bu 

xususiyat  ushbu  asarlarni  bogʻlab  turadigan  asosiy  unsurlardandir.  Keling, 

asarlardagi ba’zi bir jumlalar haqida fikr yuritaylik. 

“Alkimyogar” da umrboqiylar haqida soʻz ketarkan, quyidagi jumlalarni 

keltirish  oʻrinlidir:  “Umrboqiylarda  orzu-havas  boʻlmasligi  kerak,  chunki 

ularning  bu  foniy  dunyoda  oʻz  yoʻllari  yoʻq!”  Keyingi  qayd  etiladigan  “Boqiy 

darbadar” dan olingan jumlalar yuqoridagi fikrning mantiqiy davomi sifatida 

yangraydi: 

“Qanchalar  uzoq  umr  berilsa-da,  bu  olamdagi  hamma  narsa  kun  kelib 

sovurilib, yoʻq boʻlib ketishining tirik guvohi boʻlishim mening hikmatimdir ”. 

Alloh olamdagi har narsani qonuniyat asosida yaratgan, u bandalariga 

ravo  koʻradigan  har  bir  voqelik  hikmatdir,  aslida,  bu  qonuniyatning  ziddida 

neki tursa, unda bir fojia bor: 

“Sen  barhayotsan,  ammo  yoningdan  oʻtayotganlarni  na  tuta  olasan,  na 

halovatga yeta olasan. Sening fojiang olamda ne razillik boʻlsa, barchasi tatib 

koʻrmoq va ularga shohid boʻlmoqdir”. 

Yana bir oʻxshashlik bor: 

 “Sahro, bu – inson uchun bir sinov: bir lahza chalgʻisang, tamom – halok 

boʻlasan...” (“Alkimyogar” dan). 

“Shamol  va  quyun  shundan  soʻng  Osiyo  choʻllaridagi  millionlab  tonna 

qumni ichidagi jonzotlari va nabototi bilan qoʻshib samoga koʻtarib ketdi, butun 

samoni qum buluti enladi…” (“Boqiy darbadar” dan). 

Ushbu mantiqiy ketma-kertlikda ham adabiyotda mashhur sahro motivi 

mavjud.  Mumtoz  oʻzbek  badiiy  adabiyotida  choʻl  motivi  sinov  syujeti  bilan 

uygʻunlikda  tasvirlanadi.  Bundan  kelib  chiqadiki,  choʻl  tom  ma’noda  foniy 

dunyo, u imtihon maskani boʻlishday vazifani ortmoqlagan. Xulosa shuki, sabot 

---

 

185 

sinaladigan  bu  yolgʻon  dunyoda  maqsaddan  chalgʻimaslik,  haqiqatdan 

adashmaslik shart. 

“Boqiy darbadar” asari oʻquvchisini Professor Ziyoning oʻgʻlidan kelgan 

xat  oʻylantirib  qoʻyadi.  Bu  maktubdagi  quyidagi  jumlalar  izohtalabdir:  “…