Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati: 

1.  Mamatov  A.  Antonimiya  asosida  frazeologik  shakllanish  masalalari//  “Tilva 

adabiyot ta’limi” jurnali, 1998, 6-son. 

2. Rahmatullayev Sh. Oʻzbek tilining frazeologik lugʻati. – Toshkent: “Qomuslar bosh 

tahririyati”, 1992. 

3. Rahmatullayev Sh. Oʻzbektiliningizohlifrazeologiklugʻati. – Toshkent: “Oʻqituvchi”, 

1978. 

4. Yoʻldoshev B. Frazeologik uslubiya tasoslari. – Samarqand, 1999. 

 

 

 

 

 

 

---

 

106 

 

ID-020-30-T017

 

Mohidil Abdullayeva 

Oʻzbek tili va adabiyotini oʻqitish fakulteti 4-kurs talabasi 

 

BOLALAR NUTQIDAGI NEOLOGIZMLAR 

 

 

Annotatsiya.  Ushbu  maqolada  oʻzbek  bolalar  nutqida  uchraydigan  neologizmlar 

haqida soʻz boradi. Uning oʻziga xos xususiyatlari, grammatik qoidalar bilan muvofiq jihatlari, 

shevaga  xos  tomonlari  ham  misollar  orqali  tahlil  qilinadi.  Tadqiqot  davomida  bolalar 

nutqidagi  neologizmlarning  nazariy  asoslari  ilmiy  izohlanib,  amaliy  umumlashma  sifatida 

tadqiqot ishtirokchilarining nutqlari keltiriladi. Bolalar nutqiga xos neologizmlarda ham turli 

grammatik  shakllar  mavjudligi  borasida  isbotlar  keltiriladi.  Xususan,  bolalar  nutqidagi 

neologizmlar guruhlarga ajratiladi. Turli turkumlarga xos xususiyatlar neologizmlarda ham 

aks  etishi  borasida  misollar  keltiriladi.  Sifatlarda  orttirma  darajaning  neologizmlarda 

uchrovchi sifat turkumiga oid soʻzlarda ham uchrashiga oid dalillar mavjud. Maqola nazariy 

asoslar va amaliy umumlashmaga ega. 

Kalit soʻzlar: neologizm, ot, sifat, fe’l, orttirma daraja. 

 

Annotation.  This  article  is  about  neologisms,  which  created  and  used  by  uzbek 

children. In this research we can give a lot of information about neologisms, which are in the 

speech of kids, for example, their peculiarities, their connection with some grammer rules in 

uzbek language, their dialectical aspect. In the following paragraphs clear argument will be 

presented for all above characteristics. During the article all feedbacks will be illuminated 

obviously  with  some  theories.  Neologisms,  which  created  and  used  by  uzbek  children,  is 

projected to divide into groups. Especially, it is about characteristics of the adjective’s group. 

Neologisms, which are in the speech of uzbek kids, have superlative degree as adjective has. 

The article has theory and practical summary.  

Key words: neologism, noun, adjective, verb, superlative degree. 

 

 

 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

107 

Bola  nutqidagi  oʻziga  xosliklardan  biri  ularning  nutqiy  jarayonda 

neologizmlarning  qoʻllanishidir.  Neologizm  oʻzi  nima,  degan  savolga  turli 

adabiyotlar turlicha javob beradi: “Konsalting, audit, summit soʻzlari tilimizga 

yangi kirib kelayotgan soʻzlardir.  Ular  yangi  paydo  boʻlgan soʻzlar,  ya’ni 

neologizmlar  deb  ataladi”  [2,118].  Bolalar  nutqida  kechadigan  neologizm 

hodisasi, koʻpincha, tovush va harakatga taqlidlar natijasida yuzaga keladi. Bu 

jarayon oʻzlashgan neologizmlardan farqli ravishda yaratuvchanlik tamoyiliga 

asoslanadi. Bu soʻzlar katta yoshlilar uchun ham yangilik boʻla oladi. Ana shu 

jihatni inobatga olgan holda nutqimizda “Bola tili” degan tushuncha mavjud.  

Ushbu mavzu yuzasidan oʻzbek psixolingvistikasida bir qancha tadqiqot 

ishlari  amalga  oshirilgan.  Jumladan,  M.Qurbonova  oʻzining  “Oʻzbek  bolalar 

nutqi  leksikasining  sotsiopsixolingvistik  tadqiqi”  nomli  monografiyasining 

“Bolalar  nutqiga  oid  individual  neologizmlarning  yuzaga  kelish  sabablari” 

boʻlimi,  N.Sayidirahimova  “Maktabgacha  yoshdagi  oʻzbek  bolalar  nutqining 

lingvistik xususiyatlari” nomzodlik dessertatsiyasida izlanish olib borganlar. 

Bola  nutqida  uchraydigan  neologizmlarning  yaratilishi  u  yashayotgan 

ijtimoiy muhit bilan bevosita bogʻliq  boʻlib,  ular  bilan  ijtimoiy  munosabatga 

kirishish jarayonida hosil boʻladi. M.Qurbonova tomonidan amalga oshirilgan 

tadqiqotda  ta’kidlanishicha,  neologizm  mahsuldor  boʻlmagan  qolip  asosida 

hosil qilingan va muayyan nutqiy vaziyatda qoʻllangan soʻzlardir [3,74].