Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Keywords:  digital  economy,  distance  learning,  information  technology,  multimedia, 

computer, e-government. 

 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

790 

 

Bugungi  kunda  insoniyat  taraqqiyoti  ko‘p  jihatdan  axborot 

texnologiyalarining  rivojlanib  borishi  bilan  bevosita  aloqador.  Raqamli 

texnologiyalar  davlat  hamda jamiyat  boshqaruvi,  ijtimoiy  sohada  odamlarga 

keng imkoniyatlar eshigini ochadi, mahsulot va xizmatlarning sifati darajasini 

yaxshilaydi,  ortiqcha  xarajatni  va  vaqtni  tejaydi,  asosiysi  korrupsiyaga  chek 

qo‘yadi. 

Biz  raqamli  texnologiyalar  haqida  gapirar  ekanmiz,  avvalo,  raqamli 

iqtisodiyot va raqamli ta’lim tizimi tushunchalariga e’tibor qaratsak. 

XX asr oxiri- XXI asr boshlarida internet tarmog‘i jamiyat hayotining bir 

qancha sohalariga kirib keldi va “elektron hukumat”, “elektron savdo”, “raqamli 

iqtisodiyot” kabi atamalar qo‘llana bo‘shlandi. 

Manbalarga  ko‘ra,  raqamli  iqtisodiyot  atamasi  ilk  bor  1995-yilda 

Massachusets  universitetida  faoliyat  olib  borgan  amerikalik  informatik  olim 

Nikolas  Negroponte  tomonidan  o‘z  hamkasblariga  zamonaviy  axborot 

kommunikatsiya 

texnologiyalariga 

asoslangan 

iqtisodiyotnig 

eski 

iqtisodiyotdan ustun ekanligini isbot qilishga bag‘ishlangan ma’ruzasida tilga 

olingan. 

Ba’zi  ma’lumotlarga  qaraganda,  “raqamli  iqtisodiyot”  atamasi  birinchi 

bo‘lib  1995-yil  Don  Tepkott  muallifligida  chop  etilgan  “Raqamli  iqtisodiyot: 

tarmoqli intelekt asrida va’da va xavf-xatar” (The Digital Economy:  Promise 

and  Peril  in  the  age  of  Networked  Intelligence)  nashrida  alohida  tushuncha 

sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyortning asosiy tarkibiy 

qismlariga  fundamental  innovatsiyalar  (yarimo‘tkazgichlar,  protsessorlar), 

asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog‘lovchi infratuzilmalar (internet va 

telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko‘rsatiladi. Keyinchalik bu tushuncha 

yaxlit bir ifodaga aylanadi va quyidagicha ta’riflnadi: 

Raqamli iqtisodiyot -bu iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy aloqalarni raqamli 

texnologiyalardan  foydalangan  holda  amalga  oshirish  tizimi  bo‘lib,  bunga 

avvalombor,  onlayn  xizmatlar,  masofaviy  ta’lim,  elektron  to‘lovlar,  tovar  va 

---

 

791 

xizmatlarning  internet  savdosi  misol  bo‘la  oladi.  Ma’lumotlarga  asoslanib 

bugungi  kunda  “raqamli”  mamlakatlar  ichida  Norvegiya,  Shvetsiya,  hamda 

Shvetsariya  davlatlari  yetakchi  o‘rinlarni  egallab  kelayotganligini  aytishimiz 

mumkin. 

Mamlakatimizda  ham  so‘nggi  yillarda  raqamli  iqtisodiyot  sohalarini 

rivojlantirish axborot tenologiyalarining sifatini yaxshilash bo‘yicha sharoitlar 

yaratish  maqsadida  amaliy  ishlar  bajarib  kelinmoqda.  O‘zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  2018-yil  19-fevraldagi  “Axborot  texnologiyalari 

va kommunikatsiyalari sohasini  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari 

to‘g‘risida”gi farmoni ham shu tadbirlar jumlasidandir. 2020-yilni “Ilm-ma’rifat 

va  raqamli  iqtisodiyotni  rivojlantirish  yili”  deb  e’lon  qilindi.  Ushbu  chora-

tadbirlar natijasida elektron hujjat aylanishi, elektron to‘lovlar, elektron tijorat 

hamda elektron ta’lim sohalari jadal rivojlanmoqda. 

Shu  jumladan,  zamonaviy  axborot  texnologiyalari  va  raqamli 

iqtisodiyotning  roli  bugungi  kunda  Oliy  ta’lim  tizimida  ham  kun  sayin  ortib 

bormoqda. Raqamli iqtisodiyotning asosi bo‘lgan axborot texnologiyalari ta’lim 

tizimi samaradorligini oshirish bilan birga uzluksizligini ham ta’minlaydi. 

Zero, axborot texnologiyalari- bu obyekt, jarayon yoki hodisalar holati 

haqida  ma’lumotlarni  bir  ko‘rishdan,  ikkichni  sifat  jihatdan  mutlaq  yangi 

ko‘rinishga  keltiruvchi  ma’lumotlarni  to‘plash,  qayta  izlash,  uzatishning 

vositasi va usullari majmuasidan foydalanish jarayonidir. Bu izoh, albatta, keng 

ma’noda. Lekin shuni e’tiborga olishimiz kerakki, hozirgi mobil aloqa vositalari, 

internet  xizmatlari  va  telekommunikatsiyalari  vositalarini  keng  qo‘llar 

ekanmiz,  axborot  texnologiylarining  markaziy  qismi  hisoblash  mashinasi 

bo‘lganligi sababli axborot texnologiyalarini tor ma’noda kompyuter axborot 

texnologiyalari  ma’nosida  qo‘llaymiz.  Demak,  kompyuter  axborot 

texnologiyasi  zamonaviy  axborot  texnologiyasi  bo‘lib,  bu  kompyuter 

yordamida  axborotni  qabul  qilish,  saqlash,  qayta  ishlash  va  uni  uzatish 

uslubidir. 

---

 

792 

Ta’lim tizimida axborot texnologiyalarinig jahonda rivojlanishiga e’tibor 

beradigan  bo‘lsak,  ta’limning  kompyuter  texnologiyalari  muammosini  hal 

qilishga  rus  va  xorijiy  olimlarning  hissasi  katta  ekanligiga  guvoh  bo‘lamiz: 

G.R.Gromov,  V.I.  Gritsenka,  V.F.Sholoxovich,  O.I.  Agapova,  O.A.Krivosheev, 

G.Kleyman, B. Sendov, B. Hunter va boshqalar. Yurtimizda esa hozirda faoliyat 

yuritayotgan ta’lim tizmi uchun innovatsion darsliklar yaratish guruhi rahbari 

Komil Allamjonov ham hayotimizning har jihatdan texnika va texnologiyalari 

biln bog‘liq ekanligini chuqur anglagan holda raqamli darslik yaratish ustida 

ilmiy  izlanishdadir.  Bu  ilmiy  tadqiqiqotlarning  barchasi,  albatta,  o‘quv 

jaarayonini  tashkil  etishda  qulay  axborot  texnologiyalarini  yaratish  va  uni 

tatbiq qilish bilan ifodalanadi. 

Demak,  o‘quv  jarayonida  eng  ko‘p  qo‘llaniladigan  axborot 

kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini ko‘rib chiqamiz: 

1)  Kompyuter va multimedia projektori yordamida namoyish 

etiladigan elektron darslik va qo‘llanmalar; 

2)  Elektron ensiklopediya va ma’lumotlar; 

3)  Internet ta’lim resurslari; 

4)  Rasmlar va rasmlar bilan DVD va CD disklar; 

5)  Video va audio uskunalar; 

6)  Ilmiy tadqiqot loyihalari; 

7)  Interfaol doska. 

Axborot  texnologiyalarini  qo‘llashning  eng  samarali  va  zamonaviy 

usullaridan biri bu multimedia taqdimolaridir. Ular o‘qituvchilar uchun ham, 

talabalar  uchun  ham  birdek  qulaydir.  Bu  taqdimotlar  orqali  siz  asosiy 

kompyuter savodxonligi bilan ham o‘quvchilarni qiziqtiradigan, jalb qiladigan 

o‘qiv  materiallarini  yaratish  imkoniga  egasiz.  Bu  taqdimot  yuqorida  sanab 

o‘tilgan  axborot  kommunikatisya  texnologiyalari  vositlarining  deyarli 

barchasini  qamrab  oladi.  Bundan  tashqari,  ta’limda  asosiy  o‘rinni  egallagan 

ko‘rgazmalilikni ham ta’minlaydi. O‘quvchi faoliyatining ijobiy motivini hosil 

qiladi, mashg‘ulotlarni jonli va muloqot tarzida olib borishga zamin yaratadi.  

---

 

793 

Raqamli texnologiyalar orqali nafaqat ma’lum bir o‘quv muassasasida, 

balki  har  bir  shaxs  istalgan  joyda  bo‘la  turib  ta’lim  olish  imkoniyatiga  ega. 

Masofaviy ta’lim ma’lumotlaridan o‘quv kursining saytida ro‘yxatdan o‘tgach 

foydalanish  mumkin  bo‘ladi.  Har  bir  dars  tinglovching  bilimni  egallaganini 

tekshiruvchi  alohida  misollar,  sinovlardan  iborat  bo‘ladi.  Ta’lim  jarayonida 

o‘qituvchi bilan turli multimedia vositalari yordamida fikr almashish mumkin. 

Kursni  muvaffaqiyatli  yakunlashda  esa  o‘quvchilar  imtihon  orqali  maxsus 

sertifikatni qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 

Yaqin  vaqtgacha  bir  qator  mahalliy  oliy  o‘quv  yurtlarida,  jumladan, 

SamDTI, ToshDPI Termiz filialida yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, bugungi kunda Covid-

19  pandemiyasi  keng  tarqalmasiligini  oldini  olish  maqsadida  respublika 

hududidagi  barcha  oliy  ta’lim  muassasalari  vaqtinchalik  yopilganligi 

munosabati bilan barcha oliy o‘quv yurtlari masofaviy ta’lim tizmiga o‘tgan. 

Onlayn ravishda bilim olishni masofadan turib o‘qishni istaganlar uchun 

turli xildagi saytlar mavjud. Jumladan, moodle-masofaviy o‘qitish tizimi ham 

barcha foydalanuvchilar uchun qulaydir. 

Masofaviy  ta’limning  afzallikari,  albatta,  dars  jadvalining  qulayligi, 

istalgan joydan turib ta’limdan foydalanish manzillari, ma’lumotlar bazasining 

to‘planishi, multimedia imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish imkoniyatlari bilan 

tavsiflanadi. Shuningdek, bu ta’lim turi an’anaviy ta’limga qaraganda bir necha 

barobar arzonroq bo‘lishini ham ta’kidlab o‘tish lozim. 

Albatta, masofaviy ta’limning imkoniyatlari bilan birga, o‘z navbatida bir 

qancha noqulayliklari ham mavjudligini inobatga olgan holda respublikaning 

barcha  hududlarida  internet  tezligidan  qat’i  nazar  ishlashga  qulay  bo‘lgan 

onlayn muloqotlar va darslar uchun dasturlar yaratish kerakligini unutmaslik 

kerak. 

Xulosa  qilib  aytganda,  bugungi  kunda,  masofadan  bilim  olishni 

kengaytirish va uni  hamma  uchun  ochiq  qilish  asosiy  jihatlardab  biridir  va 

uydan turib masofaviy ta’lim tizimining imkoniyatlaridan foydalanish har bir 

talaba uchun muhim ahamiyat kasb etadi.  

---

 

794