709
ID-020-30-TAR007
Nilufar Tuxtamurodova
Tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti 1-kurs talabasi
FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING TARJIMADAGI
MUAMMOLARI VA ULARGA BERILGAN YECHIMLAR
Annotatsiya. Maqola tarjima nazariyasining turg’un birikmalar tarjimalarining
muammolari va bu muammolarning ahamiyati, muqobil yechimlariga bag’ishlangan boʻlib,
bunda bir qator tarjimonlar tomonidan tarjima qilib, tatbiq qilingan tarjima asarlarmisolida
koʻrsatib berilgan.
Kalit soʻzlar: ibora, idioma, kalkalash, milliy-madaniy semantika.
Tarjima toʻg’risida yurtimizda bir qator yirik va fundamental tadqiqotlar
olib borilgan. Jumladan G’. Salomov, N. Komilov, M. N. Holbekov, M. Q.
Baqoyeva, H. Karomatov, S. Olimov, Z. N. Isomiddinov, M. Sobirov, R. Karimov,
R. Fayzullaeva, S. Rustamova, M. Javburiev, N. Qambarov, K. J. Juraev, Y.
Nurmurodov, A. X. Abdullajonov, N. M. Urmonova va Q. Sidiqovlarning
tadqiqotlari shular jumlasidandir. “Tarjima – bir tildagi matnni boshqa tilda
qayta yaratishdan iborat adabiy ijod turi. Tarjima millatlararo muloqotning eng
muhim koʻrinishi. Asliyat va qayta tiklangan matn xususiyatiga qarab badiiy
tarjima, ilmiy tarjima, va boshqa turlarga ajratiladi. Asl nusxani aks ettirish
tarziga koʻra tafsil, tadbil, sharh kabi koʻrinishlarga ham ega boʻlishi mumkin.
Tarjima qadimgi davrlarda, turli qabilalarga mansub kishilar orasidagi oʻzaro
aloqa, muloqot ehtiyoji tufayli yuzaga kelgan. Tilmochlik deb ataladigan bu
og’zaki turi hozirda ham saqlangan”[1]. Mohir tarjimonlarning mehnati tufayli
jahonning buyuk shoir va yozuvchilari tomonidan yaratilgan asarlardan
ajdodlarimiz huzur qilib kelganlar, hozir esa oʻzimiz ham bahramand boʻlib
Til va adabiyot:
ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar
2020-yil 30-aprel
710
kelmoqdamiz. Muayyan ixtisoslikka doir ma`lumotga va yillar davomida
toʻplanadigan tajribaga ega boʻlmay turib, tilga oid ma`lumoti boʻlmagan kishi,
chet tilini yaxshi bilsa ham hech qachon yaxshi tarjimon boʻla olmaydi.
Bilamizki, tarjimon ikki inson, ikki davlat yoxud ikki xalq oʻrtasida
turuvchi vositachi hisoblanadi va bu vositachilikning ham oʻziga yarasha
qiyinchiliklari va muammolari ham talaygina. Bugungi mavzu esa maqol va
idiomalarning tarjimalariga bag’ishlangan. Darhaqiqat, til – xalqning
ma’naviyat koʻzgusi deb bejiz aytilmagan. Maqol, frazeologik birliklar esa shu
tilning koʻrki, uni bezab turuvchi tom ma’nodagi zeb-ziynatdir.
Frazeologiya (yun. prasis — ifoda, ibora va . . . logiya) — 1)
tilshunoslikning tilning frazeologik tarkibini (Frazeologizm) uning hozirgi
holatida va tarixiy taraqqiyotida tekshiruvchi boʻlimi; 2) muayyan tildagi
frazeologizmlar majmui
Til itimoiy hodisa boʻlganligi sababli undagi har bir soʻz madaniyatga
aloqador boʻlishi tabiiy. Shunday ekan, oʻz - oʻzidan madaniyatlar har xilligi,
ba’zi soʻzlarning tarjima qilinayotgan tilda aniq muqobili yoʻqligi, ba’zi
tushunchalarning oʻzi shu tilda mavjud emasligining oʻzi bir qancha
muammolarga sabab boʻladi. Biroq, bu muammolar muammoligicha qolib
ketgan emas, aksincha bir qancha izlanishlar ayni shu sohada olib borilgan.
Masalan, window – oyna yoki book – kitob bunday tarjimada hech qanday
muammo yoʻq chunki shu soʻzning aynan oʻzi ingliz tilida soʻzlashuvchi
mamlakatlarda mavjud. Biroq bizning milliy qadriyatlarimizga oid boʻlgan
soʻzlar masalan palov, beshik, chopon, kovush va shu kabilar ularda umuman
mavjud emas. Bular ilmiy tilda realiyalar deb ataladi va oʻzbek tilida qanday
yozilsa shunday koʻchirib yoziladi va ularga tushunarli qilib izoh qoldiriladi.
Frazeologizmlar, turg’un birikmalarning tarjimasiga kelsak, ularda ham
shu kabi muammolar koʻzga tashlanadi. Tarjima qilish mobaynida ikki tilning
imkoniyatlarini hisobga olgan holda tarjima qilinayotgan idiomani va uning
tarjima variantining mos kelishini yoki mos kelmasligiga qarab tarjima usuli
tanlanadi.
711
Xususan, Frazeologik mos kelishlaming asosiy turlari haqidaI. G'ofurov,
O,
Moʻminov,
N.
Qambarovning
“Tarjima
nazariyasi”
nomli
qoʻlIanmasidaquyidagilar sanab oʻtilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: 
