Tildagi ayrim so’zlar shakily jihatdan, ayrimlari ma’no jihatdan, bir xillari esa talaffuzi jihatidan o’xshash bo’ladi

Mashinani  mindim  – 

---

 
20 
mashinaga  mindim
  misolida  ikkinchisi  –  jo‘nalish  kelishigining  qo‘llanishi, 
e
shakni  mindim,  otni  mindim,  mashinani  mindim,  qayiqni  mindim
 
va,  shu  bilan 
birga,
  eshakka  mindim,  otga  mindim,  mashinaga  mindim, qayiqqa  mindim 
deyish 
mumkin  bo‘lgan  holda, 
poezdni  mindim,  kemani  mindim,  paroxodni  mindim, 
samolyotni  mindim,  vertalyotni  mindim
 
deyish  odat  emas.  Nega  shunday? 
Fikrimizcha,  tushum  kelishigi  ishlatilganda  minish  vositasini  so‘zlovchining  o‘zi 
boshqargan,  jo‘nalish  kelishigi  qo‘llanganda  esa  bu  vositani  boshqa  bir  kishi 
boshqargan  bo‘lib  chiqadi.  Binobarin,  harakatning  bajarilishida  bu  kabi  farqlar 
mavjud  ekan,  ularni  kelishiklar  o‘rtasida  sinonimiya  deb  tushunish  to‘g‘ri 
bo‘ladimi yoki ikki xil me‘yoriy holat, debmi? Biz ikkinchisining tarafdorimiz.  
Tushum va chiqish kelishiklari munosabati ham tahlil talab:
 Nonni yeng – nondan 
eng,  nonni  oling  –  nondan  oling.  Nonni  yeng  –  uning  hammasini  yeng,  nondan 
yeng  –  bir  qismini  yeng,  nonni  oling  –  turgan  bitta  nonni  oling,  nondan  oling  – 
turgan  ko’p  nondan  bir  qismini  oling.
  Demak,  ularning  har  ikki  ko‘rnishini  ham 
alohida mazmun ifoda etuvchi me‘yoriy holat sifatida e‘tirof etish mumkin. 
-
ga 
ning 
tomon, sari
 ko‘makchilari bilan sinonimik munosabatga kirishishi yozma 
nutq  uchun  asosiy  me‘yor  sanaladi:
  Xorazm  Jaloliddin  xayolidek  qiziq  tush,  / 
Ta’birga par bermasa na bir pari na bir qush, / Sodda G u r l a n   s a r i  bor, 
kelar  bir  bosiq  tovush  :  /"Ko’ngilni  ko’targuvchi  saboni  ko’rmoq  bo’lsang,/  Bor 
Amu  b o’ y l a r i g a
,
 borgin do’stginam
            (O. Matjon). 
    Vaqt o‘tishi bilan bu kabi sinonimik  munosabatlar o‘rtasidagi ma‘noviy farqlar 
tobora  oydinlasha  borayotganini  kuzatamiz: 
birlashmaga  boshliq 
-  biron 
tashkilotning o‘ziga boshliq, 
birlashmada boshliq - 
tashkilot qaramog‘idagi biron-
bir bo‘limga boshliq, 
institutda domla 
- institutdagi fakultetdan birida o‘qituvchilik 
qiladi, 
institutga  domla
  -  ham  grammatik,  ham  uslubiy  jihatdan  me‘yorning 
buzilishi,  shevachilik.  Yana  qiyoslaymiz: