Til tarixi ma’ruza matni



Download 1,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/72
Sana08.08.2021
Hajmi1,03 Mb.
#141569
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72
Bog'liq
til tarixi

ңg`a  -  xizmating`a,  tobing`a  (184)  kabi  ko`rinishga  ega  bo`lgan 
o`rinlarga ham duch kelish mumkin. Bu ko`rsatkich arab alifbosida ham nunu kofu 
alif, nunu g`aynu alif bilan berilgan. 
Bunda ikki xil fikr yurtish lozim buladi: 
1.  Bu  so`zlardagi  n  undoshini  oralik  (interkalyar)  tovush  deb  tushunish 
mumkin, chunki bu tovush hozirgi o`zbek tilida ham qo`llanib kelmokda. 
2.  eski  o`zbek  yozuvida  ham  hozirgi  o`zbek  yozuvida  ham  shunday 
nokulayliklar  mavjudki,  jonli  tiliga  xos  bo`lgan  barcha  imkoniyatlarni  berish  qiyin. 
(Bunday  qiyichilik  dunyodagi  deyarli  barcha  yozuvlarda  mavjud.)  Buni  ma`lum 
darajada  transkriptsion  belgilar  bilangina  amalga  oshirish  mumkin.  SHu  munosabat 
bilan  qadimgi  turkiy  tilda  ham  bo`lgan,  mazkur  doston  tilida  ham  davom  etgan 
jo`nalish  kelishigining  –nә-na  variantlarini  arab  yozuvida  ham,  xozirgi  o`zbek 
yozuvida  ham  o`quvchiga  etkazish  qiyin,  ya`ni  –ңә  -ng`a  (  )  shaklida  yozuvida 


 
61 
namoyon  bo`lishi  kutilgan  natijani  bermaydi.  Afsuski,  kotiblarning  —nә  -na 
qo`shimchasini  nunu  kofu  alif  hamda  g`aynu  hoyi  havvaz  bilan  berishdan  boshqa 
iloji ham yo`q edi. 
Tartib  sonning  qadimgi  turkiy  til    xos  bo`lgan  -nch  qo`shimchasi 
bilan hosil qilingan varianti qayd qilinadi: 
Ikinch elgә alib ul teshәsini, 
Yana bashlar uzaqi peshәsini.   (239) 
Ortirma darajasi sifati kәd, yavlaq, asru, asri (juda) ravishlari bilan ham 
hosil qilingan: 
Fәlәk  astinda  kezdim  muncha  afak, 
Ajayib kӛrdүm ichrә yavlaq.   (143) 
Bu o`rinda yavlaq so`zi ajayib sifatiga aloqador. 
       Qamug` barcha shahdin alur mālu  xirajin, 
  
Agar bermәsә tushrur bashda taj’yu.  
Yana ush bizgә davlat yari keldi, 
Ne kim saqindi o`z bash’āa keldi.   (213) 
Fe`lning amaliy shakllarida hozirgi davrda mavjud bo`lgan qo`shimchalar 
bilan birga qadimgi turkiy tilga xos bo`lgan qo`shimchalar ham qo`llangan: 
-ig`li /—igli sifatdosh qo`shimchasi: 
Qayu majlisdakim sӛzlәsә ul ay, 
Oqig`lilar qilur erdi tәlim vay.  (227) 
-u —u, -yu -yu ravishdosh qo`shimchasi: 
Bu yaңlig` sӛzlәr aytu, yig`lag`u zār,  
Yuzin surat oңinda yergә surtar.(239) 
-madin ravishdosh qo`shimchasi: 


 
62 
Axir ush ikkimizdin ӛzge kim bar,  
Saq’nmadin saqinmaq nedin, ey yār. (195) 
SHart  maylning  11  shaxs  birligida        -naң  –nәң  qo`shimchasining 
qo`llanishi ham doston tilining o`ziga xosligidir: 
Agar kert-u musulmān ersәnәen bir,  
Nedin qilmazsen ul āvāzi tәkbir.   (260) 
Ush andin aydi: «Ey farzāna Farhād,  
Kerәkkim qilsaңan emdi meni shād». (288) 
Buyruq-istak  mayli  feg’lining  111  shaxsida  -su  -sү  qo`shimchasi 
katnashgan. 
Buyurdi kelsү teb barbatchini shāh,  
Achiq bolsun tedi kelginchә dargāh. (215) 
Kishi kirmәs bag`chilar bag`ina, 
Tavar sүmәesүnlәr ham terlanlarina.   (138) 
Lekin    -sun 
-sүn                qo`shimchasi        ham        qo`llanganligi    
yuqorodagi misollardan ko`rinib turibdi. 
So`z shakllarida o`g`uz guruhi tillarining fonetik xususiyatlari saqlanadi: 
a) bo`lishsizlik shaklidan so`ng kelasi zamon sifatdoshi  -z qo`shimchasi 
bilan hosil qiluradi: 
Qamug`din  ozrub  ul  xidmat  jahānniң, 
Kechүrmәz erdi xidmatsiz zamāniң.   (138) 
b)  hozirgi-kelasi  zamon  fe`li  bo`lishsizi  -man  -men  qo`shimchasi  bilan 
qo`llangan: 
Melikmәn yazuqni bilmәn tedi hech, 
Ayittlar kechә kim qaldi ul kech.   (139) 


 
63 
Forsiy  mofologik unsurlardan ham,  ya`ni  «yoye ishorat» shaklidan ham 
foydalanilgan: 
Xanim birlә mәlikә atina bir 
Kitabe qil ka qil tedi tadbir.   (135) 
Agar uchtmāxda hure ersә mashhur 
Ul el uchtmāx erүr ul fitnalar hur.   (145) 

Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish