|
Aleksiya- o`qishning buzilishi. Uni alohida symptom sifatida birinchi bo`lib 1885-yili Kussmaul yozib qoldirgan. Kussmaul kuzatgan bemorda nutq saqlangan bo`ladi, lekin u o`qiy olmaydi. Olim dastlab bunday holni “so`zlarga ko`rlik” deb ataydi.
Agnostik aleksiyada harflarni yoki so`zlarni tanish buziladi. Bunda bemorlr bir-biriga o`xshash harflarni chalkashtirib o`qiydi. Ular ba`zi so`zlarni birdaniga to`la o`qishlari mumkin, lekin harfma-harf o`qiy olishmaydi yoki qiynalib o`qishadi.
Agrafik aleksiyada esa o`qishning buzilishi yozishning buzilishi bilan teng kechadi. Bemor harflarni ham, so`zlarni ham yoza olmaydi. Harf yozish o`rniga vertical yoki gorizontal chiziqlar o`tkazadi. Ba`zan bemorlar o`zlarining ismini ham xato qilib qo`yishlari mumkin.
Agrafiya-yozishning buzilishi. “Agrafiya” atamasi 1885-yili Benedikt tomonidan taklif qilingan. Luriya ensa, pastki parietal va yuqori chakka sohalarining orqa qismlari zararlanishlari yozishning buzilishiga olib kelishini isbotlagan. Shuningdek,u afaziyaning ko`p turlarida ham agrafiya bo`lishini kuzatgan va o`rgangan.Tovushlarni harflarga aylantirish akustik, kinestetik, optik analizatorlar hisobiga, harflarni yozish esa optik, fazoviy va harakat analizatorlari hisobiga amalga oshadi. Demak, yozishning buzilishi peshona bo`lagi, uning mediobazal sohalari, chakka, pastki parietal va ensa sohasining oldingi qismlari zararlanganda kuzatiladi.3
Alaliya esa yuqoridagilardan farqli tarzda bolalarda uchraydigan kasallik turi bo`lib, u bolaning nutqsiz yoki chala nutqqa ega ekanligi bilan xarakterlanadi. Alaliyaga bola bosh miya nutq markazlarining ona qornida rivojlanmay qolishi, tug`ruq paytidagi travmalar yoki ilk oylik davridagi turli jarohatlar sabab bo`lishi mumkin. Alalik bolalar tengdoshlariga nisbatan kech nutq hosil qiladi. Ayrim hollarda chala gapiradi, fikrini atrofdagilarga yetkazishda qiynaladi. Imo-ishoralardan foydalanadi. Alaliyaning tarqalganligi haqida ilmiy asoslangan ma’lumotlar yo'q.Ma’lumotlarga ko'ra, alaliya maktabgacha yoshdagi bolalarning bir foizi,maktab yoshidagi bolalarning 0,6 — 0,2% foizni tashkil etadi. O'rtacha hisobda, alaliya aholining 0,1 foizida kuzatiladi. Mualliflarning ta’kidlashicha, alaliya o'g'il bolalarda qizlarga nisbatan 2 marta ko'p uchraydi.4 Alaliyaning motor va sensor turlari farqlanadi.
Sensor alaliya nisbatan kam uchraydi va u alaliyaning og`irroq turi bo`lib, bola unga qaratilgan nutqni yaxshu tushunmaydi va anglamaydi. Natijada javob ham qaytara olmaydi. Bunday bolalar maxsus muassasalarda mutaxassislar nazorati ostida maxsus mashqlar yordamida davolanadi. Sensor alaliyaning o`g`ir turida mashqlar ham samarasiz bo`lib, bola to`laqonli gapirib ketolmasligi mumkin.
Motor alaliya esa juda ko`p uchraydi va unda bola atrofdagilar nutqini tushunadi, ammo o`zi nutqida qiynaladi, fikrini ifodalashda biroz qiynaladi. Lekin qiyinchilik bilan bo`lsa-da nutqini yetkaza oladi. Motor alaliyaga uchragan bolalar tengdoshlari qatori bo`lib ketishi mumkin. Ular bilan logopedlar jiddiy mashqlar olib borsa, kelgusida bola to`la gapirib ketishi mumkin.
Neyrolingvistika amaliy fan sohalaridan bo`lib, nazariy to`plangan bilimlar, albatta, amaliyot bilan mustahkamlanishi kerak. Har qanday nutqiy kamchilik aynan bosh miyada sodir bo`lgan o`zgarishlar sabab yuzaga keladi. Bosh miyada joylashgan nutq apparatlaridan birining ishdan chiqishi ham jiddiy o`zgarishlarga olib kelishi mumkin. Yuqorida aytilganidek mazkur fan yo`nalishi uch fan kesishuvida paydo bo`lgan. Demak uni rivojlantirishda ham har uchovining birdek harakati kerak bo`ladi. Bosh miya zararlanishi sabab kasallangan bemorlarni davolashda nevrologiya, tilshunoslik va psixologiya sohasi vakillarining amaliy harakatlari talab etiladi. Har qanday jiddiy shikastda ham bemorga to`g`ri tashxis qo`ya olish, oldindan puxta rejalashtirilgan tibbiy muolajalar va rivojlantiruvchi mashg`ulotlar yordamida bemorlar yana sog`lom hayotga qaytishi mumkin.
Sayyora IBROHIMOVA
Do'stlaringiz bilan baham: |
