Til, lison, me’yor va nutq munosabati



Download 0,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/64
Sana22.01.2022
Hajmi0,92 Mb.
#399370
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   64
Bog'liq
ozbek tilshunosligi va ona tili talimida lisoniy birliklar tavsifi va tasnifi

Ot

tushum  kelishigi 

+  Fe’l  =  vositasiz 

to‘ldiruvchili fe’lli birikma

 lisoniy sintaktik qolipidan chiqqan nutqiy  birlik. 

Qolip  miqdoran  cheklangan.  Masalan,  o‘zbek  tilida  so‘z  birikmasi  hosil 

qilishning 18 ta ustuvor qolipi ajratilgan va nutqimizda ulardan son-sanoqsiz so‘z 

birikmasi hosil qilinadi. 

Qolip  ham  boshqa  lisoniy  birlik  kabi  shakl  va  mazmun  yaxlitligidan  iborat. 

Yuqorida  keltirilgan  qoliplarning  tenglikdan  chap  qismi  shakliy,  o‘ng  qismi  esa 

mazmun  tomoni  deb  yuritiladi.  Qolipning



  sifat  +  ot

  tarzida  mazmuniy  tomonsiz 

berilishi ham xato emas. Chunki, masalan, 

-mi

 morfemasi misol sifatida olinganda, 

uning grammatik ma’nosi, 

kitob

 leksemasi haqida fikr yuritilganda, har doim uning 

sememasi  ham  berilishi  (masalan,  -

chi  =  so‘roq,  taajjub  bildiruvchi  morfema



kitob  =  varaqlaridan  tashkil  topgan,  muqovalangan,  bosma  yoki  qo‘lyozma 



holdagi o‘qish quroli

)  shart  emas.  Shu  boisdan  qolip  haqida  gap  ketganda,  uning 

shakl tomonini qayd etish yetarli. 

Shunday  qilib,  fonema,  morfema,  leksema  va  qolip  lisoniy  birlik  bo‘lsa, 

tovush, qo‘shimcha, so‘z, so‘z birikmasi va gap esa nutqiy birlik. Ularning o‘zaro 



 

26 


munosabati  va  o‘ziga  xos  belgilariga  doir  fikrni  jadvalda  quyidagicha  xulosalash 

mumkin:  

6-jadval 

BORLIQ 


TIL 

LISO


 

ME’Y



OR 

NUTQ 


fonem

tovush 



morfe

ma 


qo‘shi

mcha 


lekse

ma 


so‘z 

qolip 


yasama 

so‘z, so‘z 

birikmasi, 

gap 


 

Demak, lisoniy va nutqiy birlik o‘zaro quyidagi dialektik munosabatda bo‘lsa:  



7-jadval 

LISONIY 


BIRLIК 

NUTQIY 


BIRLIК 

umumiylik 

alohidalik 

mohiyat 


hodisa 

imkoniyat 

voqelik 

sabab 


oqibat 

 

bir vaqtning o‘zida quyidagi qarama-qarshi belgilarga ega bo‘ladi: 



8-jadval 

LISONIY 


BIRLIК 

NUTQIY 


BIRLIК 

moddiylikdan 

xoli 

moddiylikka 



ega 


 

27 


cheklangan 

cheksiz 


ijtimoiy 

individual 

barqaror 

o‘tkinchi 




Download 0,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish