Til ijtimoiy hodisa. Fonetika

 

5-§. Nutq tovushlarining artikulyatsiyasi  

 

Har  qanday  tovushni  talaffuz  qilishda  biror  nutq  a‘zosining  faolligi  yetarli 

bo‗lmaydi.    Bunda  a‘zolarning  ma‘lum  izchillikdagi  kompleks  ishtiroki  zarur 

bo‗ladi.  Nutq  a‘zolarining  tovush  hosil  qilish  paytidagi  harakati  va  holati 

artikulyatsiya  (ingl.  bo`g`im  ma‘nosi  bildiradi

24

)  deyiladi.  Artikulyatsiyada  ikki 

narsa  farqlanadi:  artikulyatsiya  o‘rni  va  artikulyatsiya  usuli.    Tovush  hosil 

qilishda  u  yoki  bu  nutq  a‘zosining  faol  qatnashgan  qismi  artikulyatsiya  o‗rni 

deyiladi. Masalan, b, p kabi tovushlarni hosil qilishda lablar,  d, t kabi tovushlarni 

hosil  qilishda  esa    tilning  oldingi  qismi  qatnashadi.  Demak,  b,  p  tovushlarining 

artikulyatsiya o‗rni lablar, d, t tovushlarining artikulyatsiya o‗rni esa til oldidir.  

                                                           

23

 Jamolxonov H.A.   Hozirgi o`zbek adabiy tili. - T.:  ―Talqin‖ nashriyoti.  2005,  25-bet.    

24

 Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр. 49.  

---

 Tovush  hosil  qilish  paytida  havo  oqimining  ikki  nutq  a‘zosining  bir-biri  bilan 

jipslashishi natijasida portlab chiqishi yoki a‘zolarning  jipslashmay, ular orasidan 

sirg‗alib  o‗tishi  artikulyatsiya  usulu  deb  ataladi.  Masalan,  b,  p,  d,  t  

tovushlarining artikulyatsiya usulu – portlash, v, f, z, s tovushlarining artikulyatsiya 

usulu sirg‗alishdir.