Tikuv 1-123 (2013). P65

2-BOB
. ÒO‘G‘RI MOKI BAXYAQAÒOR HOSIL QILIB
ÒIKISH MASHINALARI
2.1. MOKI BAXYAQATORNING XUSUSIYATLARI
Ikki iðli moki baxyaqator (14-rasm) ikkita ustki A va ostki B
iðning tikilayotgan gazlamalar orasida bir-biri bilan chalishishidan
hosil bo‘ladi. Ustki ið – A igna ko‘ziga taqilgani uchun igna iði
deb, ostki ið –B esa moki iði deb ataladi.
Igna o‘tgan ikkita qo‘shni teshiklar orasidagi masofa baxya
yirikligi – L ni ifodalaydi. Moki baxyaqator qiyin so‘kiladigan
bo‘lib, bu baxyaqator uzunasiga ham, ko‘ndalangiga ham uzilishga
yetarli darajada chidamlidir. Moki baxyaqator zanjirsimon
baxyaqatorga nisbatan kamroq cho‘ziladi, shuning uchun turli
kiyimlar, ust va ich kiyimlar tikishda undan keng foydalaniladi.
Moki baxyaqator hosil qilishga sarflanadigan iðni aniqlashda
o‘rta hisobda 1,2–1,7 ga teng bo‘lgan ishlatish koeffitsiyenti
hisobga olinadi. Chunonchi, ishlatish koeffitsiyenti 1,3 ga teng
bo‘lganda, uzunligi 10 sm bo‘lgan chokka ustki iðdan 13 sm va
ostki iðdan 13 sm sarflanadi.
Ishlatish koeffitsiyenti baxya yirikligiga, tikiladigan gazlama
xususiyati va qalinligiga, iðning taranglik darajasiga hamda boshqa
omillariga bog‘liq bo‘ladi.
Zanjirsimon baxyaqator hosil qilishga qaraganda moki baxyaqator
hosil qilish uchun anchagina murakkab mexanizmlar kerak bo‘ladi.
Masalan, moki qurilmasi ko‘ðgina detallardan iborat bo‘lib, uni
doimiy moylab, tozalab turish talab qilinadi. Moki qurilmasida
naycha borligi mashinaning ishlash koeffitsiyentini kamaytiradi.
Masalan, 97-A rusumli tikuv mashinasida shimning odim
qirqimlarini choklashda 3–5 foiz ish vaqti naychaga ið o‘rashga
sarflanadi.

---

46
2.2. MOKI BAXYAQATOR HOSIL BO‘LISH JARAYONI
Moki baxyaqator hosil qilishda iðlar chayqaladigan, tebranadigan
va aylanadigan moki yordamida chalishtirilishi mumkin. Aylanadigan
mokili mashinalar ko‘ðroq tarqalgan, shuning uchun quyida
aylanadigan mokili mashinalarda moki baxyaqator hosil bo‘lish
jarayonini qarab chiqamiz.
G‘altak (5) dagi (15-a rasm) ustki iðni ið taranglash shayba-
lari – (3) orasidan olib o‘tib, ið tortgich (4) ning qulog‘idan
o‘tkaziladi-da, igna (2)ning ko‘ziga taqiladi. Igna (2) materialni
teshib, ustki iðni undan olib o‘tadi va eng ðastki holatga tushadi.
Igna ostki holatidan 1,5–2 mm ko‘tarilganda ustki iðdan halqa
hosil bo‘ladi, bu halqani moki 1 ning uchi ilib oladi.
Igna (15-b rasm) yuqoriga ko‘tarila boshlaydi, shunda mokining
uchi (7) ustki ið halqasini ilib kengaytiradi. Ið tortgich (4) ðastga
tomon harakatlanib, mokiga ið uzatib beradi. Ustki ið halqasini
moki naycha atrofidan aylantiradi (15-d rasm).
Ustki ið halqasi 180°dan ortiq burchak hosil qiladigan darajada
aylanganda (15-e rasm), ið tortgich yuqoriga ko‘tarilib, baxyani
taranglaydi. Òishli reyka (6) gazlamani baxya uzunligiga suradi.
Moki (15-f rasm) ikkinchi salt aylanishida boshqa ishchi organlar
o‘z ishini tugallaydi. Òebranma mokili mashinalar ham shu
ðrinsiðda ishlaydi. Bunday mokilar ðast tezlikli mashinalarda
ko‘ðroq qo‘llanilgan.
1
3
2
4
5
5
4
5
4
5
4
5
1
7
6
7
1
1
7
1
7
a
b
d
f
e
4
15- rasm.
Moki baxyaqator hosil bo‘lish jarayoni.
3
2
3
2
3
2
3

---

47
17- rasm.
8332 rusumli tikuv
mashinasining naychaga ip o‘ragichi.