Tikuv 1-123 (2013). P65

5-BOB.
YO‘RMAB ÒIKISH MASHINALARI
5.1. YO‘RMAB ÒIKISH MASHINALARINING VAZIFASI
VA BAXYAQAÒOR ÒURLARI
Xilma-xil kiyimlarni tikayotganda detallar qirqimlarini yo‘rmash
bo‘yicha juda ko‘ð ishlar qilish kerak bo‘ladi. Zanjirsimon baxyali
yo‘rmash mashinalari shu maqsadda ishlatiladi.
Òikuvchilik sanoatida bir iðli zanjirsimon baxyali yo‘rmash
mashinalari mo‘yna, charm tikishda ishlatiladi. Bunda tikish bilan
bir vaqtda detal qirqimlari yo‘rmab ham ketiladi. Bir iðli
zanjirsimon baxyali baxyaqatorlar 79-a rasmda tasvirlangan. Baxya
hosil bo‘lishida halqa (1) vertikal joylashgan charimlardan o‘tib,
tashqariga chiqadi va charm qirqimlarini qamrab, ikkinchi halqa
(2) keltiriladigan chiziqqa to‘g‘rilanadi.
Kastumboð va ðaltoboð materiallardan tikiladigan tikuvchilik
buyumlari detallarining qirqimlarini yo‘rmash uchun ko‘ðincha ikki
iðli zanjirsimon baxyali yo‘rmash mashinalari ishlatiladi.
Baxya hosil qilishda ustki ið halqasi (1) ga (79-b rasm) ostki
iðning materiallar qirqimini qamrab oladigan halqa (3) kiritiladi,
unga ustki iðning halqasi (2) kiritiladi.
Òrikotaj buyumlar, ichki ko‘ylaklar, ko‘ylaklar detallarining
qirqimlarini yo‘rmash uchun uch iðli zanjirsimon baxyali yo‘rmash
mashinalari ishlatiladi. Bunday baxyaqatorning tuzilishi 79-d rasm
da tasvirlangan bo‘lib, undan ko‘rinib turibdiki, ustki ið halqasi
(1) ga birinchi ostki iðning halqasi (3) kiritiladi, keyin bu halqaga
ikkinchi halqa (4) kirib, ular, odatda, ikkita material qirqimlari
ustida chalishadi.
So‘ngra halqa (2) halqaning harakatlanish yo‘liga to‘g‘rilanib,
halqa hosil bo‘lishi takrorlanadi. Demak, bunda materiallar qir-
a
d
79-rasm
. Yo‘rmash baxyaqatorlarining turlari.
b

---

149
qimini ostki iðlar (3 va 4) ning halqalari qamrab oladi, ustki
iðlar halqalari esa ularni bir-biriga ulaydi.
Bir iðli zanjirsimon yo‘rma baxyali baxyaqator oson so‘kilib
ketadigan bo‘lgani uchun bunday baxyaqatorlar doim yoðiq chok-
larda ishlatiladi. Ikki va ayniqsa, uch iðli zanjirsimon yo‘rma
baxyali baxyaqatorlarning so‘kilishi qiyin bo‘lgani sababli ular detal-
lar qirqimlarini titilishdan saqlaydigan qilib tikish va yo‘rmashda
ishlatiladi. Ustki ið bilan chalishtirgichlar iðlarining tarangligini
o‘zgartirib, iðlarni material qirqimi o‘rtasida chalishadigan («mun-
choqsimon baxyaqator») qilish yoki materialning o‘ng tomoniga
chiqarib qo‘yish mumkin.
Òurli buyumlarni tikishda choklash va yo‘rmash baxyaqatorlarini
bir-biriga qo‘shish yo‘li bilan eng ko‘ð samaradorlikka erishish mumkin.
Choklashda ikki iðli moki baxyaqator yoki ikki iðli zanjirsimon baxya-
qator bilan qirqimlarni yo‘rmashni birga qo‘shib olib boradigan mashi-
nalar ishlatilganda eng yuqori iqtisodiy samaraga erishiladi. Òikuvchilik
buyumlarining har qaysi qirqimini alohida-alohida yo‘rmab, ularni
bir yo‘la tikib ketadigan mashinalar joriy qilish yo‘li bilan mehnat
unumdorligini anchagina oshirish mumkin.