200
da detallarni ðayvandlash usuli bilan ishlashni aynan shunday usku-
nada yelimlab ulash usuliga solishtirilsa, yelimlab ulash uchun 30–
60 s, ðayvandlash uchun esa 2–3 s ketadi. Undan tashqari, ðay-
vandlanganda yelim ham, uni ulanadigan detallarga surkash jarayoni
ham kerak bo‘lmay qoladi.
Qizdirilganda sintetik materiallarning xususiyatlari qanday bo‘lishi
ularni tashkil etgan tolalarni hosil qilishda ishlatilgan boshlang‘ich
mahsulotlarning fizik-kimyoviy tuzilishiga bog‘liq. Payvandlash tartibi
sintetik smolalarning va ulardan olingan tolalarning qanday haro-
ratda yumshashi va suyuqlanishiga qarab belgilanadi.
Òikuvchilikda termoðlastik materiallardan buyumlar ishlab chi-
qarishning asosiy usullaridan biri ðayvandlash usulidir. Bunday
termoðlastik
materiallar ham, ularni ðayvandlash ham nihoyatda
xilma-xil. Bulardan eng yaxshi o‘rganib chiqilgani ðlyonka material-
larni ðayvandlashdir. Bunda ðlyonka materialning xususiyati, uning
qanday usul bilan hosil qilinishi, ðolimerning yumshash va erish
harorati, ðayvandlash zonasida ðishiq chok hosil qilish uchun zarur
bo‘lgan bosim, ðayvand qilinayotgan ðlyonkalarni yoðishqoq-cho‘zi-
luvchan holatga kelguncha qancha vaqt qizdirish kerakligi va
ðlyonkaning qalinligi kabi omillar ðayvand chok hosil bo‘lishiga
ta’sir etadi. Òermoðlastik materiallarning suyuqlanish harorati yaqqol
ko‘zga tashlanadigan bo‘lmaydi va ular qizdirilganda elastik ho-
latdan yoðishqoq-cho‘ziluvchan holatga asta-sekin o‘ta boradi.
Elektrda qizdirib ðayvandlash usulida
qizdiriladigan asboblar
faqat issiqlik tashish vazifasinigina emas, balki ðayvandlanish joyiga
bosim berish vazifasini ham bajaradi. Payvandlanadigan sathlarga
bosim berish uchun ko‘ðincha maxsus roliklar, lentalar yoki ðlitalar
ishlatiladi.
Elektrda qizdirib ðayvandlash ikki xil bo‘ladi: ketma-ket ðay-
vandlash va ðarallel ðayvandlash.
Avtomat bo‘lmagan yoki avtomat universal mashinalarda elektr-
da qizdirib ketma-ket ðayvandlanadi. Ularda qizdiruvchi element
sifatida rolik, lenta yoki kavsharlagich ishlatiladi. Rolik yordamida
elektrda qizdirib ðayvandlashning sxemasi 122-rasmda berilgan. Bu
rasmdagi
a
sxemada ðayvandlanadigan ðlyonka surila boradi,
b
sxemada esa qizdirilgan roliklari bor karetka borib-kelib turadi.
Bunday sxemada asosan ketma-ket ðayvandlanadigan, universal tikuv
mashinasi ðrinsiðidagi mashinalar ishlaydi.
Bu mashinalarda detallarni
egri konturlar bo‘ylab ðayvandlash mumkin. Choklar kiyim detallari
konturiga mos, egrilik radiusi har xil bo‘lib chiqa oladi.
Yuqori chastotali tok bilan ðayvandlash usuli yuqori chastotali
tok (YuChÒ) elektr maydonida amalga oshiriladi. Yuqori chastotali
201
tok elektr maydoni elektrodlar
orasida hosil bo‘ladi. Bu elek-
trodlar ayni vaqtda qisqichlik va
bosim beruvchi vazifasini baja-
radi. Payvand qilinayotgan ma-
terialning hajmidagi dielektrik
yo‘qotishlar natijasida o‘zaro
tegib
turgan sathlar chegarasida
ðayvandlanish uchun zarur da-
rajada issiqlik hosil bo‘ladi. Bu
issiqlik yuqori chastotali tok
elektr maydonida ðolimerlardagi
diðol (qarama-qarshi belgili
elektr zaryadlari bir-biridan
muayyan masofada joylashgan)
molekulalar siljib, muayyan ish bajarishi hisobiga ajralib chiqadi.
Ana shu issiqlik materialni yumshatib, ðayvandlaydi.
Bunday ðayvandlashning ikki xil usuli bor: ketma-ket (nuqtali
va rolikli) ðayvandlash va ðarallel (ðressda) ðayvandlash.
Ketma-ket ðayvandlash uchun ðayvandlash agregatlari tikish ma-
shinalari ðrinsiðida konstruksiya qilinadi. Elektrodi ilgarilama-qaytma
harakat qilib ishlaydigan mashinalarda ðayvandlanadigan materialni
roliklar yoki reyka surib turadi, chokni
esa qisqa elektrod hosil
qiladi. Roliklar materialni o‘z vaqtida suradi, harakatlanadigan
elektrod esa material to‘xtagan vaqtda unga tegadi. Bu elektrodga
30–50 MGs chastotali tok ulangan bo‘ladi. Yuqori chastotada
qizdirib ðayvandlash usulining sxemasi
123-rasmda berilgan.
Parallel ishlash usuli bilan ðresslab
ðayvandlash teða elektrodlari ma’lum
shaklda bo‘lgan ðayvandlash agregat-
larida bajariladi. Payvandlash ðressining
tezligi katta bo‘lib, ðayvandlash sikli
0,5–2,0 s davom etadi. Keyingi vaqt-
da tikuvchilik buyumlarini aððlikatsiya-
lar (qoðlama bezaklar) va boshqa
yo‘llar bilan bezashda yuqori chasto-
tali tok bilan ðayvandlash oddiy,
tejamli va ishonchli usul ekanligi ma’-
lum bo‘ldi. Òajribadan ma’lum bo‘li-
shicha, bu
usuldan ayollar ich kiyimini
qizitib payvandlash sxemasi:
1 – elektrodlar; 2 – payvandla-
nadigan plyonkalar; 3 – qizish
zonasi.
P
2
1
3
122-rasm.
Rolik yordamida
elektrda qizitib payvandlash
sxemasi:
1 – gazlamani suradigan va bosib turadigan
roliklar; 2 – qizitish asbobi; 3 – payvand
qilinadigan plyonka; 4 –
qizigan roliklari
bor ko‘chma karetka; 5 – plyonka
qo‘yiladigan sath.
a
b
P
2
1
3
P
u
t°
3
5
4
123-rasm.
Yuqori chastotada
202
bezashda keng foydalanish mumkin. Bunday
bezash usuli bolalar kiyimlarini, erkaklarning
sðort ko‘ylaklarini, ko‘rða-yostiq jildlari va
hokazolarni bezashda ham ishlatiladigan
bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
