Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalari

Xar xil turdagi investitsiya institutlari tomonidan kimmatli kogozlar bozoridagi faoliyatlarni birga olib borishning mumkin bulgan variantlari.

	Investitsiya vositachilari	Investitsiya maslaxatchilari	Investitsiya kompaniyalari	Investitsiya fondlari	Reestr saklovchilar	Depozitariylar	Xisob-kitob-kliring tashkilotlari	Boshkaruvchi kompaniyalar	Kimmatli kogozlarning nominal egalari
Investitsiya vositachilari		-	+	-	-	-	-	-	+
Investitsiya maslaxatchilari	-		-	-	-	-	-	-	-
Investitsiya kompaniyalari	+		-	-	-	-	-	-	-
Investitsiya fondlari	-	-	-		-	-	-	-	-
Reestr saklovchilar	-	-	-	-		+	-	-	-
Depozitariylar	-	-		-	+		-	-	+
Xisob-kitob-kliring tashkilotlari	-	-	-	-	-	-		-	+
Boshkaruvchi kompaniyalar	-	-	-	-	-	-	-		+
Kimmatli kogozlarning nominal egalari	+	-	+	-	-	+	+	+

Izox:

" +" — kimmatli kogozlar bozoridagi professional faoliyatni birga olib borish mumkinligi " —" — kimmatli kogozlar bozoridagi professional faoliyatni birga olib borish mumkin emasligi.

Investitsiya institutlari sifatida yuridik va jismoniy shaxslar katnashshshi mumkin. YUridik shaxs xisoblangan investitsiya muassasalarining faoliyati litsenziyalanishi lozim. Litsenziyalar 5 yil muddatga beriladi. Investitsiya institutlarining litsenziyalanishi ular faoliyatining davlat tomonidan nazorat kilinishini anglatadi. Jismoniy shaxslar kimmatli kogozlar bozorida investitsiya maslaxatchisi va investitsiya vositachisi sifatida faoliyat ko‘rsatishi mumkin. Ushbu faoliyatni amalga oshirish uchun jismoniy shaxslar maxalliy xokimiyat idoralarida tadbirkorlar sifatida ro‘yxatga olinishi xamda fond bozorini tartibga soluvchi organ tomonidan beriladigan malaka shaxodatnomasiga va litsenziyaga ega bo‘lishi lozim. Malaka shaxodatnomasi 3yil muddatga beriladi.
Iktisodiy munosabatlarning murakkab soxasi xisoblanadigan kimmatli kogozlar bozorini nafakat institutsional va funksional tomonlarini rivojlantirish, balki undagi ishtirokchilar faoliyatini tartiblash, muvofiklashtirish va nazorat kilishning samarali mexanizmini shakllantirish lozim.

1. Bugungi kunda kimmatli kogozlar bozorini samarali muvofiklashtirish jarayonlari kechayotgan Uzbekistondek mamlakat uchun jaxonda umumiy tarzda kabul kilingan andozalarga mos keladigan, jaxon tajribasi bilan chukur ishlab chikilgan, barcha afzalliklarni uziga singdirgan va shu bilan bir vaktda milliy mentalitetni, milliy rivojlanishning uziga xos xususiyatlarini inobatga olgan xolda uz-uzini muvofiklashtirish mexanizmini iщlab chikish zaruratdir. Bu mexanizmda, jaxon tajribasiga kura, asosiy rolni uz –uzini muvofiklashtiruvchi nodavlat-tijorat tashkilotlar uynaydi.Bu tashkilotlar oldida bir kator echimini kutayotgan muammolar mavjud.

   
   

Xozir vujudga kelgan sharoitda Kimmatli kogozlar bozori xamda moliya bozorining boshka vositalari muammolariga yuzaki yondashish xavfi mavjud. Vaxolanki, Garbda mazkur soxa buyicha tuplangan boy amaliy va tarixiy materialni umumlashtiruvchi taxlillovchi bir kator rakobatbardosh nuktai-nazarlar va nazariyalar yaratilgan. Uzbekiston uchun uziga xos yulni tugri tanlash shuning uchun xam dolzarbki, bu erda me’yoriy xukukiy ba’zi vositalar yordamida birlamchi kimmatli kogozlar bozori yaratildi xamda aksiyadorlik jamiyatlarining tuzilishi xususiylashtirishning amalga oshirilishi tufayli bu bozorda xaddan tashkari kup massa jamlandi. Investitsion vositachilar instituti shakllanmokda; unda xususiylashtirish investitsiya fondlari faol ishtirok etmokda. SHunday kilib, shart-sharoit yaratildi, endi gap kimmatli kogozlar bozorining ishlashida koldi, kimmatli kogozlar muomalasi rivojlanishi uchun ikkilamchi kimmatli kogozlar bozorini shakllantirish zarur. Amalda esa vazirliklar, idoralar va aksiyadorlik jamiyatlari kupchilik raxbarlarining korxonalarini uz nazoratlari ostidan chikargilari yukligidan bu jarayon bir oz oksamokda.

1 И.Г. Доронин. Мировые фондовые рынки: закономерности тазвития и соврменное состояние //Дик, №8-2002.-с49.

http://fayllar.org