Tijorat banklarining operatsiyalari. Tijorat banki

NASDAQ aksiyalar savdosining hajmi va o‘sishi sur’ati bo‘yicha Nyu-York fond birjasini ortda qoldirdi.
Listing va delisting.
Listing – bu qimmatli qog‘ozlarni birjaga qo‘yish, ya’ni joylashtirishdir. Qimmatli qog‘ozlar listingga qo‘yilgan bo‘lsa, birja ro‘yxatidan o‘tgan bo‘lsa, ularni savdoga qo‘yish mumkin.
Delisting – bu qimmatbaho qog‘ozlarni birjaning yoki kompaniyaning o‘z qaroriga binoan ro‘yxatdan chiqarilishi, ya’ni listing imtiyozlaridan to‘la maxrum bo‘lishidir.
Birjada qimmatli qog‘ozlar bilan oldi-sotdi operatsiyalarini faqat vositachilar bajaradi. Ularga jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar, investitsiya kompaniyalari, brokerlik firmalarning topshirig‘i bilan brokerlar bitimlarni amalga oshirib qimmatli qog‘ozlarni sotib oladi yoki o‘zinig hisobidan keyinchalik qayta sotish uchun xarid qiladi.
Fond birjasiga qimmatli qog‘ozlar olib kelinmaydi. Uning borligini broker qo‘lidagi xujjatlar, sertifikatlar bilan tasdiqlashi zarur.
Birjada qimmatli qog‘ozlar to‘plarda savdoga qo‘yiladi. Birjada faqat listingda qayd qilingan qimmatli qog‘ozlar sotiladi. Baho fond birjasida talab va taklifdan kelib chiqqan holda ochiqdan-ochiq o‘rnatilib, birja tablosida e’lon qilib turiladi. Birjada uch tomon qatnashadi. Bir tomonda birja, emitentlar va tadbirkorlar, ikkinchi tomonda vositachilik haqi evaziga mijozlarning topshirig‘ini bajaruvchi brokerlar va uchinchi tomon qimmatli qog‘ozlarga muxtoj shaxslar. Har uchchala tomonning manfaatini birlashtiruvchi joy – bu fond birjasidir.
Birja kotirovkasi – bu birjada sotiladigan qimmatli qog‘ozlarning e’lon qilingan narxi.
Birja indekslari – bu qimmatli qog‘ozlarning birjadagi harakatini ifodalovchi ko‘rsatkich.
Birjada ko‘llaniladigan eng mashxur indekslardan biri bu – Dou-Djons indeksidir. U AQSHdagi 30 yirik sanoat korporatsiyalari aksiyasining birjadagi kursi bilan belgilanadi. Dou-Djons indeksini hisoblash uchun kundalik bozor narxini o‘sha davrdagi aksiyalar guruhidagi sonlarga ko‘paytirib umumiy aksiyalar soniga bo‘lish kerak:
 AiPi
Dou-Djons indeksi ------

1. 
   A
   

Bunda, Ai – kompaniyalarda chiqarilgan aksiyalar soni;
Pi – tegishli kompaniyalar aksiyalarining bozor narxi;
A - umumiy aksiyalar soni.
Professionallar fond bozorida faoliyat ko‘rsatish jarayonida turli «o‘yinlarni» qo‘llaydilar.
«Ayiqlar» o‘yini – daromad olish maqsadida qimmatli qog‘ozning bozor narxini pasaytirishga qaratilgan jarayon. Professional ma’lum qimmatli qog‘ozning bozor narxini pasayishini oldindan sezgan holda uni ma’lum muddatga qarzga olib turadi. Qarzga olingan qimmatli qog‘ozning narxi pasaymasdan payt poylab darrov sotib yuboriladi.
Qarz muddati etib kelgan qimmatli qog‘ozning narxi pasayib ketadi va shu pasaygan narx bo‘yicha «ayiq» qarzga olgan qimmatli qog‘oz uchun o‘z qarzini to‘laydi. Bunda, «ayiq»ning daromad qarzga olingan qimmatli qog‘ozni sotish narxi va qarzni to‘lash vaqtida uning bahosi tafovuti ko‘rinishida ifodalanadi.
«Buqa» - qimmatli qog‘ozlarni naqd pulga sotib oladi va ularni qimmatroq narxda sotish maqsadida bozor narxining ko‘tarilishini poylab turadi.

Qimmatli qog‘ozlar bozorida bank faoliyatining umumiy asoslari Rossiya Federatsiyasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonunida aks ettirilgan. Rossiya banklarining bank operatsiyalarini amalga oshirish to‘g‘risidagi litsenziyasi banklarga qimmatli qog‘ozlarni chiqarish, sotish, sotib olish, hisobini yuritish, saqlash va boshqa operatsiyalarni quyidagi turlarini amalga oshirish imkoniyatini beradi:

• 
  to‘lov hujjati (veksel, chek) funksiyasini bajarish;
  
• 
  pul mablag‘larini jamg‘arma va bank schyotlariga jalb qilish (depozit va jamg‘arma sertifikatlari)ni muljallamoq.
  

O‘zbekiston banklari Markaziy bankdan olingan bosh litsenziyaga muvofiq, fond bozorida operatsiyalarni amalga oshirish huquqiga ega bo‘ladi.
Bank maxsus litsenziya asosida federal qonunlarga muvofiq ravishda qimmatli qog‘ozlar bozorida faoliyat yuritish huquqiga ega. Bank qimmatli qog‘ozlar bozorida o‘z faoliyatini tashkil qilishi uchun litsenziyani qo‘lga kiritish uchun o‘z shtatida har bir operatsiya turi bo‘yicha (kamida) bitta FKSB tomonidan berilgan kvalifikatsiya attestatiga ega bo‘lgan mutaxassis bo‘lishi shart.
Qimmatli qog‘ozlar bozoridagi bank faoliyati rangbarangdir.