Tijorat banki tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etishda korporativ boshqaruv asoslarini tahlil qilish

Yuqori turuvchi organlar nomi:

• 
  O’zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasi
  
• 
  O’zbеkiston Rеspublikasi Moliya Vazirligi
  
• 
  O’zbеkiston Rеspublikasi Markaziy banki
  

3. Tijorat banki faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish

Tijorat banklari, boshqa xo’jalik subyektlari kabi o’zining xo’jalik va tijorat faoliyatini ta’minlash uchun ma’lum miqdorda pul mablag‘lariga, ya’ni resurslariga ega bo’lishlari lozim. Iqtisodiyotning rivojlanishida bank resurslarini tashkil etish muammosi bank faoliyatini bir maromda olib borishda birinchi darajali vazifa hisoblanadi. Buni shunday izohlash mumkin: iqtisodiyotning bozor modeliga o’tishi bilan bank ishida davlat monopoliyasi tugatiladi, ikki bosqichli bank tizimining shakllanishida bank resurslari xarakteri ijobiy tomonga o’zgaradi.

Bank resurslari banklar tomonidan amalga oshiriladigan passiv operatsiyalar orqali tashkil topadi va bank balansining passiv qismida yuritiladi. Bank resurslarini ikki katta guruhga bo’lish mumkin. Bular, banklarning o’z mablag‘lari va jalb qilingan mablag‘lardir.

Tijorat banklari passiv operatsiyalarining asosan to’rtta shakli mavjud:

1. Tijorat banklari qimmatbaho qog’ozlarini muomalaga chiqarish yo’li bilan resurslar yig’ish;

2. 
   Bank foydasi hisobidan har xil fondlar tashkil qilish yoki fondlar summasini oshirish;
   
3. 
   Boshqa kreditorlarning mablag’larini jalb qilish;
   
4. 
   Depozit operatsiyalarini amalga oshirish.
   

Banklarning o’z mablag’lariga - bankning ustav kapitali, rezerv kapitali, maxsus fondlar, moddiy rag’batlantirish fondi, boshqa har xil tashkil qilingan fondlar va taqsimlanmagan foydasi kiradi.⁶ Amaliyotda bank passivlarining 20 foiziga yaqini banklarning o’z mablag’lariga to’g’ri keladi.

Banklarning o’z mablag’lari ichida asosiy o’rinni bankning o’z kapitali egallaydi. Bankning o’z kapitali tarkibiga biz yuqorida keltirib o’tgan kapitalning bir qismi, ya’ni ustav kapital, risklarni qoplash uchun tashkil qilingan rezerv fond, taqsimlanmagan foyda kiradi. Banklarning o’z kapitali bank kreditorlarining manfaatini himoya qilish, bank faoliyatining barqarorligini ta’minlash, bank faoliyatini boshqarish kabi funksiyalarni bajaradi.

Bankning ustav kapitali summasi bank ustavida ko’rsatiladi va bank ishini boshlashning boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi. Bankning ustav kapitali uning balansining passivida ko’rsatiladi. Ustav kapitali summasining oshirilishi bank aksiyadorlari umumiy majlisida hal qilinadi.

Banklarning rezerv kapitali yoki rezerv fondi foydadan ajratmalar hisobiga hosil bo’ladi va u ko’zda tutilmagan zararlar hamda qimmatli qog’ozlar kursining tushishi natijasidagi yo’qotishlarni qoplash uchun mo’ljallangan.

Taqsimlanmagan foyda - rezerv fondiga ajratmalar va dividendlar to’langanidan so’ng qoladigan foydaning bir qismidir.