Tif va bojxona qonunchiligining nazariy asoslari

Yuk tashishning istalgan transport turiga ishlatiladigan 7 ta asosiy atama:

• EXW(inglizcha. ex works, franko-sklad, franko-zavod): xaridor, tovarni shartnomada ko’rsatilgan ombordan oladi. Xaridor tovarni o’z ixtiyoriga o’tkazgan daqiqadan boshlab barcha xarajatlarni o’z zimmasiga oladi.
• FCA( freecarrier ingliz tilidan, franko-yuk tashuvchi): tovar asosiy yuk tashuvchiga shartnomada ko’rsatilgan jo’natilish terminaliga yetkazib beradi, eksport bojini sotuvchi qoplaydi.
• CPT(inglizcha. carriagepaid to…): sotuvchi kеlishilgan manzilgacha fraxtni to’laydi. Xavf tovarni tashuvchiga bеrilgandan so’ng o’tadi. Istalgan transportning ko’rinishida qo’llaniladi, xatto aralash(har xil tansportda) tashishlarda. Bundan tashqari sotuvchi majburiyatlariga, olib chiqib kеtishda bojxona hujjatlarini rasmiylashtirishni bajarish kiradi
• CIP(inglizcha. carriageand insurance paid to…): Sotuvchiga CPT tеrminidagi kabi o’sha majburiyatlar yuklatiladi, faqat minimal qoplanish shartida sug’urtalash qo’shimcha shart bo’ladi.
• DAT(inglizcha. deliveredat terminal): yukni shartnomada ko’rsatilgan import bojxona terminaligacha yetkazib berish haqi to’langan, ya’ni, asosiy yuk tashishni, eksport to’lovlarini va sug’urta xarajatlarini sotuvchi to’laydi, import bilan bog’liq bojxona tozaluvidan o’tkazish xarajatlari esa xaridor tomonidan qoplanadi.
• DAP(inglizcha. Delivered at point): shartnomada kelishilgan joyga yetkazib berish, import bojlarini va mahalliy soliqlarni xaridor o’z bo’yniga oladi.
• DDP(inglizcha. deliveredduty paid): yuk buyurtmachining shartnomada ko’rsatilgan joygacha yetkazib beriladi, shunda yuk, barcha bojlardan va risklardan tozalangan bo’ladi.

Faqat dengiz va territorial suvlarda yuk tashish transport vositalariga taaluqli 4 termin:

• FOB(freeon board): yuk xaridorning kemasiga yuklab ortiriladi, yukni boshqa transportga ortish esa sotuvchi bo’yniga oladi.
• FAS(free alongside ship): yuk xaridorning kemasigacha yetkazib beriladi, shartnomada yuklanish porti ko’rsatiladi, yuq tushirishni va ortishni xaridor o’z bo’yniga oladi.
• CFR(costand freight): yuk shartnomada ko’rsatilgan xaridorning portigacha yetkazilib beriladi, asosiy yuk tashish sug’urtani, yuk tushirish va ortish xarajatlarini xaridor qoplaydi.
• CIF(Cost,Insurance and Freight): CFR bilan bir xil, lekin asosiy yuk tashish sug’urta xarajatlarini sotuvchi qoplaydi.