Tibbiyotda axborot texnologiyalari

 
TIBBIY AXBOROT TIZIMLARNING
RIVOJLANISH TARIXI 
Sog‗liqni saqlashda tibbiy axborot tizimlarni tuzishda 
hisoblash uskunalarini birinchi bo‗lib AQSHda XX asrning 50 
yillarning o‗rtasida ishlatishga urinib ko‗rishdi. TATning birinchi 
proekti «General Electric» firmasi tomonidan tuzilgan MEDINET 
bo‗lgan. 
Mahalliy sog‗liqni saqlash axboroti o‗z faoliyatini Jarrohlik 
Instituti rahbari A.V. Vishnevskiy tahlilni avtomatlashtirish 
ishlaridan boshlangan.
Sog‗liqni saqlashda EHMni ishlatishda tipik vaziyat bo‗lgan: 
turli xil ishlab chiqarilgan avtomatlashtirilgan tizilmalar 
texnologiyasi (ATT) operatsiyalari ketma-ket ko‗rinishda bo‗lib, 
oldindan qo‗yilgan maqsadga erishishga imkon bergan. 
70-yillardan 
boshlab 
ATT 
rivojlanishi 
2 
turli 
xil 
yo‗nalishlarga bolindi: 
1) integrallashgan kompleksklarning tuzilishi, bunda turli xil 
qo‗llanmalarni qo‗llab-quvatlash uchun bitta kuchli kompyuter 
(server) ishlatilgan; 
2) 
taqsimlangan 
tizimlarni 
tuzish, 
bunda 
mustaqil 
kompyuterlar bilan maxsuslashtirilgan qo‗llanmalarni bo‗limli 
realizatsiyasini qo‗llab quvatlash. 
Ikkala ishlanmalarda yagona ma‘lumotlar bazasining umumiy 
mavjutlik tamoyili (prinsipi) ustun bo‗lgan, bunda bemor haqida 
axborot saqlanadi. 
Taqsimlangan tizimlar uzoq vaqt o‗zgarmas bo‗lib qolgan va 
axborot tarmoq texnologiyalarning paydo bo‗lishiga qadar keng 

---

tarqalish imkoniyatiga ega bo‗lmagan, bunda alohida turli tipdagi 
hisoblash uskunalari orasida tez va ishonchli aloqa o‗rnatilish 
imkoniyati ta‘minlangan. 
A.N.Bakulev yurak qon-tomir Jarrohlik Institutida xususiy 
diagnostika va boshqarib turuvchi MIS EHM «Minsk-23» asosida 
organizm parametrlarini va ochiq operatsiyalarda yurakda va 
magistral qon tomirlarni suniy qon aylanishini ta‘minlab berdi. 
Juda ko‗p ixtisoslashtirilgan mislar ishlab chiqildi, bemorning 
fiziologik ko‗rsatkichlari, laboratoriya analizi natijalariga ko‗ra 
bemorlarni nur terapiyasiga taуyоrlashga katta imkoniyatlar 
yaratdi. 80-yillarda muayуan tibbiyot muassasalarida o‗z kuchi va 
ta‘minotiga ega avtomatlashtirilgan tizim joriy etildi: 
shifokorlarga qaror qabul qilishda ishni yengillashtiruvchi 
ixtisoslashtirilgan dasturlar tuzildi (ekspert tizimlar); 
alohida mutaxasislarning ish joylari avtomatlashtirildi; 
avtomatlashtirilgan tizim yordamida kasallik tarixi va 
ambulator kartalarni yaratish yo‗lga qo‗yildi. 
80-yillarda birinchi mini EHMlar katta tibbiyot muassalarida 
paydo bo‗la boshladi. 
Mikroprotsessorlar va personal kompyuterlar paydo bo‗lishi 
bilan, jarayon tubdan o‗zgardi. Ularda dasturlashni bilmaydigan 
mutaxasis 
shifokorlar 
ham 
ishlay 
olar 
edi. 
Shaxsiy 
kompyuterlarning 
tarqalishi 
natijasida 
(80–90-yillarda) 
kompyuterlashtirish jarayoni boshqa tibbiyot muassasalaridan 
boshqarib bo‗lmaydigan bo‗ldi. 
Shunday boshqarib bo‗lmas xarakter va ixtisoslashgan 
mutaxassislarni, ishlab chiqish va joriy etishni takomilashtiruvchi 
axborot resurs markazlar (ARM), deyarli barcha sog‗liqni saqlash 
muassasalari ko‗plab o‗zlarining foydalanishlari uchun ishlab 
chiqilgan ARM diagnostikasi, shifokorlar, farmatsevtlar, statistik 
va hokazo dasturiy ta‘minotlar keng tarqaldi.
Bu ARM bazalari, asosan, ixtisoslashgan dasturlar yoki 
shifokor-tashabbuskorlar yordamida yaratilgan. Shu kunga kelib 
foydalanishning boshqa texnologik o‗zgarishlari olib borilmoqda. 
Dasturiy 
ta‘minotlar 
ish 
bilan 
shug‗ullanuvchilarning 
avtomatlashtirilgan 
tizimlari 
bo‗lib, tibbiyot muassasalari 
ixtiyorida xarid qilinish mumkin. 

---

Faqat 90-yildan boshlab, ayniqsa, shu kunlarda barcha dolzarb 
avtomatlashtirish uchun markazlashtirilgan yondashuv amalga 
oshirilmoqda. Uning asosiy farqlari: 
• zamonaviy axborot-almashish mexanizmlari; 
• olseklem; 
• User-do‗st grafik interfeysi; 
• xalqaro standartlarga muvofiqligi; 
• arzon narx. 
Aloqa, klinikalarni bir qator avtomatlashtirish, tibbiy vositalar, 
kuzatish tizimlari va shaxsiy kompyuterlar tibbiyot rivojlanishini 
yangi bosqichiga olib keldi.