Tibbiyotda axborot texnologiyalari

Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi. 
Ilmiy va amaliy tekshirishlar natijalarini umumlashtirish 
natijasida axborotlarga nisbatan xavf xatarlarni quyidagicha 
tasniflash mumkin. 
Tayanch iboralar: Axborot xavfsizligi, axborot himoyasi, 
konfidensiallik, autentifikasiya, stenografiya. 
Nazorat savollari. 
1.
Axborot xavfsizligi deganda nimani tushunasi? 
2.
Axborot xavfsizligining tarkibiy ko‗rsatkichlari haqida 
gapiring. 
3.
Axborot xavfsizligining muammosi nimada? 
4.
Axborot xavfsizligining asosiy xavf-xatarlari nimalar 
hisoblanadi? 
5.
Axborotlarni himoya qilishning qanday usullari mavjud? 
6.
Stenografik dasturlar haqida gapiring. 
7.
Axborotlarni xavfsizligiga oid qanday tushunchalarni 
bilasiz?
 
§6.2. Stenografik dasturlar to‘g‘risida ma’lumot va 
axborotlarni kriptografiyali himoyalash 
Tayanch iboralar: stenografiya, kodlashtirish, kriptografiya, 
xabar-fayl, konteyner-fayl, konteyner – orginal, konteyner-natija, 
kalit. 
Zamonaviy kompyuter stenografiyasi 
Ruxsat etilmagan kirishdan axborotni ishonchli himoyalash 
muammosi ilgaritdan mavjud va hozirgi vaqtgacha hal 
qilinmagan. Maxfiy xabarlarni yashirish usullari qadimdan 
ma‘lum, inson faoliyatining bu sohasi stеnografiya degan nom 
olgan. Bu so‗z grekcha Steganos (maxfiy, sir) va Graphy (yozuv) 
so‗zlaridan kelib chiqqan va «sirli yozuv» degan ma‘noni 
bildiradi. Stenografiya usullari, ehtimol, yozuv paydo bo‗lishidan 
oldin paydo bo‗lgan (dastlab shartli belgi va belgilashlar 
qo‗llanilgan) bo‗lishi mumkin. 
Axborotni himoyalash uchun kodlashtirish va kriptografiya 
usullari qo‗llaniladi. 
Kodlashtirish deb, axborotni bir tizimdan boshqa tizimga 

---

ma‘lum bir belgilar yordamida belgilangan tartib bo‗yicha 
o‗tkazish jarayoniga aytiladi. 
Kriptografiya deb maxfiy xabar mazmunini shifrlash, ya‘ni 
ma‘lumotlarni maxsus algoritm bo‗yicha o‗zgartirib, shifrlangan 
matnni yaratish yo‗li bilan axborotga ruxsat etilmagan kirishga 
to‗siq quyish usuliga aytiladi. 
Stеnografiyaning kriptografiyadan boshqa farqi ham bor, ya‘ni 
uning maqsadi, maxfiy xabarning mavjudligini yashirishdir. Bu 
ikkala usul birlashtirilishi mumkin va natijada axborotni 
himoyalash samaradorligini oshirish uchun xizmat qiladi 
(masalan, kriptografik kalitlarni uzatish uchun). 
Kompyuter texnologiyalari stenografiyaning rivojlanishi va 
mukammallashuviga yangi turtki berdi. Natijada axborotni 
himoyalash sohasida yangi yo‗nalish – kompyutеr stеnografiyasi 
paydo bo‗ldi. 
Global kompyuter tarmoqlari va multimedia sohasidagi 
zamonaviy 
progress 
telekommunikatsiya 
kanallarida 
ma‘lumotlarni 
uzatish 
xavfsizligini 
ta‘minlash 
uchun 
mo‗ljallangan yangi usullarni yaratishga olib keldi. Bu usullar 
shifrlash qurilmalarining tabiiy noaniqligidan va analogli video 
yoki audiosignallarning serobligidan foydalanib xabarlarni 
kompyuter fayllari (konteynerlar)da yashirish imkonini beradi. 
Shu bilan birga kriptografiyadan farqli ravishda bu usullar 
axborotni uzatish faktining o‗zini ham yashiradi. 
K.Shennon sirli yozuvning shunday umumiy nazariyasini 
yaratdiki, u fan sifatida stenografiyaning asosi hisoblanadi. Zamo-
naviy kompyuter steganografiyasida ikkita asosiy fayl turlari 
mavjud: yashirish uchun mo‗ljallangan xabar-fayl hamda 
kontеynеr-fayl, u xabarni yashirish uchun ishlatilishi mumkin. 
Bunda konteynerlar ikki turda bo‗ladi: kontеynеr-original (yoki 
«bo‗sh» konteyner) – bu konteyner yashirin axborotni saqlamay-
di; kontеynеr-natija (yoki «to‗ldirilgan» konteyner) – bu kontey-
ner yashirin axborotni saqlaydi. Kalit sifatida xabarni konteynerga 
kiritib qo‗yish tartibini aniqlaydigan maxfiy element tushuniladi.