Tibbiyot psixologiy asi

V blok - ruhiy faoliyatni boshqaruvchi,


3-rasm. Bosh miyaning funksional bloklari (A.R.Luriya bo‘yicha, 1970): A - birinchi funksional blok - umumiy tonus va


tetiklikni ta’minlab turuvchi blok; B-ikkinchi funksional blok - tashqi ta’sirlarni qabul qiluvchi, qayta ishlovchi va xotirasida saqlovchi blok; V - uchinchi funksional


nazorat qiluvchi va dasturlar tuzuvchi


blok.


31







А В V
4-rasm. Bosh miya katta varim sharlari po‘stIog‘ining tashqi yuzasi: A - birlamchi maydonlar; В - ikkiiamchi maydonlar; V - uchlamchi maydonlar.


va obyektlarning tasviri shakllanadi. Ammo u yoki bu tasvir shakllanishi uchun analizatorlar orasidagi o'zaro bog‘liqlik saqlangan bo‘lishi kerak. Analizator deb, tashqi va ichki muhitdan keluvchi signallarni analiz va sintez qiluvchi neyronlar guruhiga aytiladi (1-rasm). Analiz - bu miyaga kelib tushgan signallarni bo'laklarga bo‘lib o'rganish bo‘lsa, sintez - bu bo'laklardan yagona bir tasvir yaratish. Narsa va hodisalarni idrok etish asosida esa turli analizatorlarning o'zaro aloqasi va xotira mexanizmlari yotadi. Analizatorlar sistemasi iyerarxik tuzilishga ega (2-rasm).
Shunday qilib, bosh miya katta yarim sharlari po’stlog'i turli analizatorlar orqali (ko‘ruv, eshituv) qabul qilinadigan ta’sirlarni analiz va sintez qiladi. Po'stloq qabul qilingan ma’lumotlarni xotirasida saqlab, boshq_>a signallar bilan solishtirib, taqqoslab, xatolarini tuzatib, qayta ishlab turuvchi hujayralar tizimidan tarkib topgan.
Mashhur neyropsLxolog A.R. Luriya har qanday ruhiy faoliyat miyaning uchta funksional bloklari bir vaqtning o‘zida barqaror ishlashi natijasida amalga oshirilishini ta’kidlab o‘tgan (3-rasm). Birinchi blok - tetiklik va tonusni boshqaruvchi blok. Bu blokka limbikoretikulyar kompleks kiradi. Evolyutsiya mobaynida bu tuzilmalar birinchilardan bo‘lib paydo bo'lgan. Birinchi blok qo‘zg‘alishni birinchi bo‘lib qabul


32




qiladi. Bu signallar ichki hamda sezgi (ko'ruv, eshituv, hid, ta’m bilish, teri) a’zolari orqali tashqi muhitdan keluvchi signallardir. Birinchi blok bu signallarni qayta ishlab, impulslar oqimiga aylantiradi va har doim ulami bosh miya po‘stlog‘iga yuborib turadi. Bu impulslar po‘stloqning faolligini ta’minlab turadi, ularsiz po‘stloq «so‘nib» qoladi.