Tibbiyot kasbiga kirish

Tibbyot xodimining OIV-infeksiya va kommunaktiv 

kompetentligi 

OIV-infeksiya  –  bu  kassallik  bo’lib,  inson  hulqi  bilan 

bog’liq.  Epedemik  holatni  o’zgartirish  uchun,  bu  kasallikka 

nisbatan  insonni  hulqini  yaxshi  tomonga  o’zgartirish  lozim 

bo’ladi. Birinchi navbatda tibbiyot xodimlari hulqini o’zgartirish 

kerak. OIV/OITS ni muavffaqiyatli profilaktikasi uchun tibbiyot 

xodimlaridan  har  kunlik  kun  tartibida  to’xtamasdan,  takror  va 

takror  OIV-infeksiyasi  to’g’risida  to’g’ri  maslahatlar  berishligi 

lozim bo’ladi. Tibbiyot xodimi bilan bemor orasidagi ishonch bu 

tibbiy  yordam  berish  asosi  bo’lishi  kerak.  Eng  kerakligi  shuki, 

psixologik  yaxshi  muhit  hosil  qilish,  bu  maxsus  tibbiy  yordam 

ko’rsatishda  bemorlarni  jalb  qilishda  va  ushlab  turishda  qo’l 

keladi.  Tibbiyot  xodimi  va  patsiyent  o’rtasidagi  bir  biriga 

ishonch  patsiyentlarda  ochiqchasiga  OIV-infeksiyasi  to’g’risida 

ma’lumotlarga ega va muloqatga tayyor bo’ladi.    

 

Patsiyentning  shaxsiy  kommunikatsiyasi  uning  sog’ligiga 

va  xulqining  o’zgartirishga,  tibbiyot  xodimi  bilan  o’zaro 

aloqasiga  bog’liq  bo’ladi  «tibbiyot  hodimi  –  patsiyent», 

«tibbiyot hodimi –  patsiyent oilasi», «patsiyent – shu kasallikka 

chalingan  yana  bir  patsiyent»,  «tibbiyot  hodimi  va  uning 

komandasidan yana bir a’zo va patsiyent». 

OIV-infeksisiga 

chalingan  insonlar  yordam  so’rab 

(maslaxatga  va  tekshiruvga  va  davolanishga),  psixologik 

stressda  bo’lishadi  va  oilasi  yoki  aholi  tomonidan  tayziqqa 

uchrashi  mumkin.  Bunday  holatlarda  patsiyentning  tibbiyot 

xodimi  bilan  sifat  kommunikatsiyasi  asosiy  rol  o’ynaydi. 

Tibbiyot  mutaxasislari  bunda  patsiyentning  ba’zi  bir  o’zini 

tutish holatlariga e’tibor bermasdan, patsiyentga nisbatan maxfiy 

ma’lumotlarni  saqlash  kerak  bo’ladi,  patsiyentni  yaxshilab 

eshitib,  uni  ruxiy  ko’tarib,  uning  savollariga  aniq  javob  berib 

qo’llab quvatlash kerak bo’ladi.  

 

OIV-infeksiyasi  bilan  yashayotgan  insonlar,  ko’pincha 

o’ziga  kerak  tibbiy  yordam  olishda  har  xil  to’sqinliklarga 

---

581 

 

uchrashi  mumkin.  Sigmatizatsiyadagi  qo’rquv  patsiyentga 

yordam  olishda  qo’shimcha  to’siqlarlarga  uchrashiga  olib 

keladi.  Bu  holatda  ushbu  to’siqlarni  yengishda  OIV-

infeksiyalangan  inson  uchun  o’z  xuquqlarini  himoya  qilishda 

bilimlari, atrofidagi tibbiyot xodimlari ko’makda bo’lishi kerak. 

 

Yuqoridagilarni inobatga olib, OIV/OITS bemorlarda yangi 

klinik-psixoligik muammo yuzaga keladi va bunday holatda ular 

tibbiyot  hodimlari  tomonidan  kuzatuvga  va  yordamga  muxtoj 

bo’lib qolishadi. Bunda tibbiyot hodimlarini diplomdan keyingi 

tayyorlash  muammolari  yuzaga  keladi  va  shunga  yarasha 

mutaxasislar  tayyorlashda  o’zgartirishlar  kiritish  (birinchi 

navbatda  vrach  va  klinik  psixologlar)  mutaxasislar  tayyorlansa 

maqsadga muavffiq bo’ladi. Birinchi navbatda bu mutaxasislarni 

tayyorlashda,  psixologik  va  kommunaktiv  kompetentlik  hosil 

qilish yotadi. Bu nimani o’z ichiga oladi? Bu nima? 

 

Asosan 

tibbiyot 

hodimi 

tomonidan 

patsiyentning 

psixologik  holatini  bilish,  bir  biri  bilan  muloqat  vaqtida 

bo’ladigan  kommunaktiv  holatni  o’rganish,  asosan  tibbiy 

muxitda,  muammoni  yengib  o’tadigan  yo’llarini  o’rganish  va 

patsiyenga o’rgatish, o’zaro shaxsiy va professional  vazifalarni 

yechish,  psixologik  intervensiya  asoslarini  bilish  –  bu 

patsiyentni  sog’ligini  yaxshi  tomonga  yo’naltirish  va    hayot 

sifatini  oshirish.  OIV/OITS  kasalligiga  chalingan  bemor  va 

uning  qarindosh-urug’lari  bilan    ishlayotgan  tibbiyot  xodimi 

bemor to’g’risida olingan mua’lumotlarni analiz sintez qilib, o’z 

vaqtida  yordam berishi, patsiyentning muammolarini joy-joyiga 

qo’yib berib,  davolash olib borishi  lozim bo’ladi.  

 

Demak,  tibbiyot  hodimi  patsiyent  va  uning  yaqin 

qarindoshlarini  kompleks  so’ravnoma  o’tkazishni,  bemor  ruxiy 

holatini  baxolashni,  bemorning  tibbiy  psixologik  va  ijtimoiy 

muammolarini  o’rganishni  taqazo  etadi  va  albatta  bu  ishlar 

mavjud  bo’lgan  axboratlarga  tayangan  bo’lishi  shart.  Tibbiyot 

hodimi  bemorning  psixologik  holatini  o’rganib,  uni  istiqbolini 

baholashi  va  tushinishi  orqali  bemor  bilan  samarali  munosabat 

---

582 

 

o’rnatishi  lozim.  Bemor  va  uning  yaqin  qarindoshlari  bilan 

muloqatda  bo’lganida,  albatta  shaxsni  xurmat  qilish  asnosida 

etik  yondashuvlarini  qo’llashi  lozim.  Bundan  tashqari  tibbiyot 

hodimi  bemorni  davolashda  uning  yaqin  qarindoshlarining  roli 

muxim  ekanligini  tushintirishi,  xar  bir  davo  bosqichlarini  va 

alternativ  yoki  muqobil usullar va  maslaxatlarni izoxlab borishi 

va  maqsadga erishish uchun davolash usullarini qo’llash uchun 

patsiyent  yaqinlaridan  ruxsat  olishi  lozim.  Boshqa  so’z  bilan 

aytganda  tibbiyot  xodimi  patsiyentni  davolashda  bilimi  va 

maslahatlari  bilan  uni  davo  olishga  unday  bilishi,  bemor 

tomonidan  ushbu  kasallikni  yengib  o’tishiga  ishonch  borligini 

uning ongigi singdira bilishi kerak bo’ladi. Davolashning yaxshi 

effekti  vrach  va  bemor  xamkorlikda  ishlaganda  bo’lishini, 

birgalikda  kasallikka  qarshi  kurash  olib  borishni  va  bemorni 

qo’llab  quvvatlash  va  rag’batlantirib  turishi  lozim  bo’ladi.  Bu 

sohada  ishlayotgan  tibbiyot  xodimi  shuni  bilishi  kerakki,  uning 

bilimi,  xarakatlari  chegaralanganligini.  SHuning  uchun  vrach 

boshqa  mutaxasislar  bilan  ham  bilimi,  xarakatlari  va  davolash 

usullarini hamkorlikda o’rganib, to’ldirib borishi lozim. Buning 

bilan  u  maslaxatlar  sifatini,  bilim  doirasini  va  va  davolash 

sifatini  oshirib  boradi,  usul  va  uslublarini  o’rganadi  va  tibbiyot 

komandasini  tashkil  qiladi.  Bundan  tashqari  vrach  va  klinik 

psixolog bitta komanda bo’lib, OIV-infitsirlangan patsiyentlarni 

davolash  yo’llarini  izlab,  emotsional  holatlarga  tushib 

qolmasliklari  uchun,  shaxsiy  va  profissional  darajasini  oshirib 

borishi kerak.  

 

OIV-infitsirlangan  bemorlar  bilan  ishlaydigan  vrachning 

asosiy  vazifalaridan  biri  shuki,  u  asosiy  davo  muolajasi,  ya’ni 

virusga  qarshi  davolash  va  patsiyentga  kerakli  ma’lumotlar 

berish,  dorilarni  o’z  vaqtida  qabul  qilish  kerakligini,  fizik  va 

psixik  holatlarini  nazorat  qilib  turadi.  O’z  vaqtida  dori 

darmonlarni  qabul  qilmasligi  yomon  oqibatlarga  olib  kelishini 

va  dori  darmon  qabul  qilishda  xatolar  bo’lmasligi,  dori  qabul 

qilishda  sxemadan  ozgina  chetlashish  patsiyent  va  vrach 

---

583 

 

tomonidan  qilingan  davolashdagi  shuncha  xatti  xarakatni 

puchga  chiqarishi  mumkin  ekanligini,  kasallikni  kuchayishiga 

olib kelishini uqtirish lozim bo’ladi. 

 

OIV/OITSni    kechishida  shunday  holat  yuzaga  keladiki, 

bunda  birinchi  navbatda  patsiyentga  polliativ  yordam  kerak 

bo’ladi, bu esa bemorga va uning yaqinlarini psixolagik qo’llab 

quvatlash lozim bo’ladi. Birinchi navbatda qilinadigan polliativ 

yordam kordinatsion kommunikatsiya aspektlari: 

  Atrofdagilarni jalb qilish. Atrofdagilarni jalb qilishda ularni 

shunga  undash  kerakki,  ular  patsiyentni  kelajakka 

qo’yilgan  maqsad  va  vazifalarni,  rejalarini  qo’llab 

quvvatlashlari kerak bo’ladi. 

  Atrofdagilar  patsiyentni  va  uning  oilasini  qo’llab 

quvvatlashi kerak. 

  Atrofdagilar patsiyent o’z-o’zini boshqara bilishga undashi 

kerak  va  uni  qo’llab  quvvatlaydigan  guruxlarga  qo’shishi 

kerak bo’ladi.  

  Patsiyentni  sog’ligini  o’ylaydigan  komanda  tashkil  qilish 

(yaqin  qarindoshi,  yaqinlari,  tibbiyot  hodimi,  boshqa 

patsiyentlar) va ular bilan  aktiv xamkorlik qilish. 

Bundan  tashqari  statsionarda  klinik  aspekt  kommunikatsiyasiga 

yondashuv.  Bular ushbu aspektlar: 

  Klinik,  psixologik  va  sotsial  holatni  baholashni 

kuchaytirish. 

  Patsiyentga  maqsad  va  vazifalarni  tushintirish  va  qo’llab 

quvvatlash. 

  Patsiyent  to’g’risidagi  hamma  aspekt  va  ma’lumotlarni 

uning o’zi bilan muxokama qilish.  

  Davolash  rejasi  qancha  talab  qilsa,  shuncha  o’zgartirib 

turish.  

Tibbiyot  hodimi  spetsifik  kommunikatsiya  aspektlarini  ham 

OITS  bemorlarga  polliativ  tibbiy  yordam  berayotgan  davrda 

qarash lozim. Bular:  

---

584 

 

  Patsiyentni bezovtalashiga sabab va faktini bilish.  

  Patsiyentni klinik holatini baholash.  

  Patsiyentni  davolanishga  bo’lgan  moyilligini  baholash 

(kerakli indikatorlarni qo’llash). 

  Patsiyentning  sog’ligini  yomonlashishga  olib  keladigan 

faktorlar to’g’risida ma’lumot almashish.  

  Diagnostika  va  davolash  rejalari  xaqidagi  ma’lumotlarni  

klinitsistlar bilan almashish. 

  Muxokama tashkil qilish va  bir qarorga kelishish. 

  Patsiyent tomonidan o’z o’zini boshqarishni kuchaytirish.  

  Registratsion varaqalar va davolash kartalari yuritish. 

  Patsiyenlarni kasallik to’g’risida o’qitishga o’rgatish. 

  Yaqin  sotsial-ijtimoiy  atrofdagilar  bilan  xamkorlik,  ushbu 

xamkorlikni tashkil qilish. 

  Bemor  va  bemor  qarindoshlari  bilan  bemorga  yordam 

ko’rsatish rejasini va maqsadini muxokama qilish. 

OITS  bemor  va  uning  oila  a’zolari  kommunikatsiya  asosiy 

aspeklari prinsiplari:  

  Bir qarorga kelishga va qo’llab quvvatlashga ko’rsatma.  

  Yordam ko’rsatish maqsadini muxokama qilish.  

  Patsiyentga  tibbiyot  xodimi  bilan  birgalikda  yordam 

ko’rsatish  rejasini  muxokama  qilish.    Patsiyentning  oila 

a’zolarini  umumiy  yordam  ko’rsatish  rejasiga  yordam 

ko’rsatish  komandasi  sifatida  tibbiyot  xodimlari  bilan 

birgalikda jalb qilish. 

  Vaqti  vaqti  bilan  davolash  rejasi  muxokamasiga  qaytib 

turish  va  muxokamadan  keyin  xamkorlikda  bir  qarorga 

kelish. 

Xar  bir  patsiyent  o’z  sog’ligi  to’g’risida  ma’lumot  olishga 

intiladi.  Vrach  OIV/OITS  bemor  bilan  ishlashda  xar  qanday 

noxush  vaziyatlarni  davolashdagi  qiyinchiliklarni  bemorga 

yetkazishda qiyinchilik tug’diradi, bemoga esa bu ma’lumotlarni 

olish  og’ir,  shuning  uchun  vrach  hamma  ma’lumotlarni 

---

585 

 

patsentga  ayta  olmaydi.  Shunday  bo’lishiga  qaramay  vrach 

patsiyentga  xar  doim    patsiyent  bilish  kerak  bo’lgan 

ma’lumotlarni  unga  berib  turishi  maqsadga  muavffiq  bo’ladi.  

Bu  muammoni  hal  qilishda  vrach  boshqa  tajribali  vrachlar 

maslaxatiga  suyangan  holda,  og’ir  holatlarda  ma’lumotlar 

texnologiyasini  ishlab  chiqqib,  bunday  salbiy  oqibatga  olib 

keladigan ma’lumotlar konteksini o’rganishga to’g’ri keladi.