Tibbiyot kasbiga kirish

2. Organizmga 

infitsirlangan 

qon 

tushishi: 

Tibbiy 

shpritslarini  sterillamasdan ko’p  ishlatish,  kam  miqdordagi 

qonni  bir  odamdan  boshqa  odamga  o’tishi  va  buning 

oqibatida  OIV  bilan  zararlanishga  olib  kelishi  mumkin. 

Shuning  uchun  OIV  narkomanlar  orasida  keng  tarqalishi 

kuzatiladi.  Ular  bitta  shpritsdan  bir  nechtasi  foydalanishi 

oqibatida  OIV  bilan  zararlanish  extimoli  juda  katta.    Har 

bir  ishlatilgan  shpritsdan  sterillanmagan  holda  qayta 

ishlatish,    bu  zararlangan  odamdan  keyingi  shu  shpritsni 

ishlatgan odamga  virus o’tishi aniq. Shpritsda  yoki ninada 

qoladigan  qon  80%ga  xatarli  hisoblanadi.  Zararlangan  qon 

faqatgina  shprits  yoki  ninada  emas,  balki      narkotik 

tayyorlashda  ishlatiladigan  boshqa  uskunalarda  ham, 

narkotik  moddaning  o’zida  ham  bo’lishi  mumkin. 

Kompaniyada  in’yeksion  narkotiklarni  qabul  va  iste’mol 

qilish  –  bu  o’yin  «rus  ruletkasi»  ham  deyiladi.  Umumiy 

ninani  bir  marta  ishlatish  ham  OIV-infeksiyasi  bilan 

zararlanishga 

olib 

kelishi 

mumkin. 

Infitsirlangan 

bemorning  qoni  infitsirlanmagan  odam  yarasiga  tushishi 

natijasida  ham  OIV-infeksiyasi  bilan  zararlanish  mumkin.   

OIV-infeksiyasi 

tozalanmagan, 

sterillanmagan 

quloq 

teshuvchi, 

tatirovka 

qo’yish 

uchun 

ishlatiladigan 

instrumentlar  orqali  ham  o’tishi  mumkin.  Bu  maqsadda 

ishlatiladigan  ninalar,  har  bir  o’tkazilgan  seansdan  so’ng 

sterilizatsiya  qilinishi  shart.  Tish  yuvish  shetkasi,  soqol 

---

577 

 

oladigan britvalar ham alohida bo’lishi kerak. Donor qonini 

quyishdan  oldin  antitel  OIV  ga  tekshirilgan  bo’lishi  shart. 

OIV  bilan  zararlangan  bemorlar  donor  bo’lishlari  mumkin 

emas. 

3. Infitsirlangan onadan bolaga o’tishi: Infitsirlangan onadan 

bolaga  o’tishi    mumkin:  homiladorlik  paytida  yoki 

tug’adigan  paytda.  Statistikada,  zararlanish  o’rtacha  25-

50%  ni  tashkil  etadi.  Virusning  onadan  bolaga  o’tishi 

ko’krak  bilan  emizgan  vaqtida  ham  o’tishi  mumkin. 

Homiladorlik  paytida  erta  ro’yxatga  olish,  erta  test 

o’tkazish,  OIV-infitsirlanganligini  vaqtida  bilish  bu  juda 

katta  rol  o’ynaydi.  Onani  OIV-infitsirlanganligini 

bilgandanoq,  majburiy  tartibda,  tekin  profilaktik  davolash 

o’tkaziladi,  homiladorlikning  28  haftasigacha,  tug’ish 

paytida  va  tug’ishdan  keyin.  Tug’ilgan  chaqaloq  ham 

profilaktik  davo  muolajalarini  oladi,  bu  esa  bolaning 

zararlanish  yoki  infitsirlanish  foizini  OIV-infitsirlangan 

onasidan o’tishini  25-50% dano 2% gacha kamaytiradi. 

OIV infeksiyasi bilan zararlanish mumkin bo’lan biologik 

suyuqlik: 

•  Qon; 

•  Sperma; 

•  Qindan ajralma; 

•  Qon bilan aralash har xil suyuqlik; 

•  OIV bor kultura va kultural muxit; 

•  Sinovial suyuqlik; 

•  Tserebrospinal suyuqlik; 

•  Plevral suyuqlik; 

•  Perikardial suyuqlik; 

•  Amniotik suyuqlik. 

OIV yuqmaydi: 

  OITS bilan zararlangan bemorning kiyimini kiysa, shaxsiy 

buyumlaridan foydalansa;  

---

578 

 

  OITS bilan zararlangan bemor  bilan bir xonada tursa yoki 

bir xonada yotsa;  

  OITS bilan zararlangan bemor bola bilan o’ynasa;  

  OITS  bilan  zararlangan  bemor  bilan  bitta  vannada, 

basseynda, daryo yoki orolda cho’milsa;  

  OITS bilan zararlangan bemor bilan bitta transportda yursa;  

  OITS  bilan  zararlangan  bemor  bilan  siz  tomonga  yo’talsa 

yoki aksirsa;  

  OITS bilan zararlangan bemorga oddiy gigenik qoidalariga 

rioya qilgan holda qarasa;  

  OITS  bilan  zararlangan  bemorga  oddiy  extiyot  choralarini 

ko’rgan holda birinchi tibbiy yordam ko’rsatsa. 

     Kasallik  belgilari:  Inkubatsion  (yashirin)  davri  2-3 

xaftadan  3  oygacha  davom  etishi  mumkin.  Undan  keyin  1/3 

bemorlarda  kasallikning  o’tkir  fazasi  boshlanadi  (xarorat 

ko’tarilishi,  tomog’ida  og’riq,  limfa  tugunlarining  kattalashishi, 

toshma  toshishi  mumkmn,  umumiy  xolsizlik),  bular  2-4 

xaftadan  keyin  davolanishsiz  o’tib  ketadi.    2/3  zararlangan 

bemorlarda  esa  bu  davr  yashirin  o’tadi.  Bundan  keyin  uzoq 

muddatda  kasallikning  belgilari  sezilmaydi  (virus  tashuvchi). 

Keyinchalik  bemorda  bir  qancha  klinik  belgilar  paydo  bo’lib, 

vrachda OIV-infeksiya borligiga shubxa paydo bo’ladi. O’rtacha 

infektsiyalangandan to OIV-infektsiyasi terminal stadiyasigacha 

10-15  yil  davrni  oladi.  Ba’zi  bir  holatlarda  kasallik  bir  oy 

muddatda  OITS  ga  transformatsiyalanadi,  ba’zi  xolatlarda  esa 

yillab  bo’lishi  mumkin.  O’lim  holatiga  olib  keladigan  asosiy 

sabablaridan biri, ko’pincha opportunistik infeksiya va Kaposhi 

sarkomasi  bo’lsa,  OIV/OITS  bemorlarda  esa    narkomanlarda 

tuberkulez kasalligi bo’lishi mumkin. 

    OIV-infektsisiga 

tashxis 

qonni 

maxsus 

tekshirish 

natijalaridan keyin tasdiqlanadi, ko’p holatlarda zararlangandan 

so’ng  3  oylardan  keyin  natijasi  ma’lum  bo’ladi.  OIV-

infektsiyaga tekshiruv anonim o’tkaziladi.   

---

579 

 

OIV-infeksiyaga tekshirish ko’rsatma hisoblanadi: 

•  1 oy davomida tana haroratini oshishi; 

•  1 oydan ortiq suyuq ich kelishi; 

•  sababsiz tana vazni 10% ga va undan ortiq kamayishi; 

•  uzoq, 

qaytalanuvchi 

yoki 

oddiy 

davolanishga 

berilmaydigan o’pka yalig’lanishi; 

•  1 oydan ortiq davr mobayinidagi yo’tal; 

•  2  dan  ortiq  gurux  limfa  tugunlari  1  oydan  ortiq  davr 

kattalashishi ; 

•  oldindan sog’lom odamlarda aqli zayfligining kuzatilishi. 

Kasallikdan ogoxlantirish asosiy usullari:  

Jinsiy  aloqa  qilishda  OIV-infeksiyasi  bilan  zararlanishni 

ogoxlantirish: 

– Tartibsiz va tasodifiy jinsiy aloqadan qochish; 

–  Har  qanday  jinsiy  aloqada  yuqori  sifatli  prezervativdan 

foydalanish.  

OIV ni parenteral o’tish yo’lini ogoxlantirish 

  narkotik moddalar ist’mol qilishdan cheklash; 

  manikyurda, pedikyurda, pirsingda, tatuajda ko’p marotaba 

ishlatiladigan  instrumentlarni  dezinfeksiya  va  sterilizatsiya 

qilish; 

  og’iz bo’shliqi shilliq qavatiga qon tushguday bo’lsa, og’iz 

bo’shliqini 70 % etil spirti bilan chayish tavsiya qilinadi; 

  qon ketishlarda birichi tibbiy yordam ko’rsatishda bir marta 

ishlatadigan  rezina  qo’lqoplardan  foydalanish  tavsiya 

etiladi,  terining  ochiq  joylarni,  ko’zni  qon  tushishidan 

himoya  qilish  tavsiya  qilinadi,  har  bir  qonni  zararlanishi 

katta xovf deb qaralishi lozim.    

OIV ni  vertical o’tish yo’lini ogohlantiris: 

Xozirgi  harakat  qilayotgan  qonunlar  bo’yicha  xar  bir 

homilador  ayol  OIV-infektsiyaga  tekshirishdan  o’tishi  lozim. 

Agar  virus  borligi  aniqlansa,  xomila  ichi  infektsiyasini  oldini 

olish  uchun  profilaktik  maxsus  dori  darmonlar  bilan  davolash 

tavsiya qilinadi.  

---

580