Tibbiyot institutlari qoshidagi

Limfodenopatiya — limfa tugunlarining kattalashishi ham bu holatda uchrab turadi, asosan bo'yindagi, jag' osti, quloq osti limfa tugunlari kattalashadi. Ular simmetrik ravishda bo'ladi, og'rimaydi. Kattaligi diametri 1 sm dan ortiq. Kattalashgan limfa tugunlari kamida 3 oygacha saqlanib turada. Ayrim hollarda og'iz shilliq qavatida kandidozlar, terida - dermatitlar kuzatiladi.
Ba'zan bemorlarda surunkali ich ketishi kuzatiladi. Bakteriologak tekshirganda ichak guruhi mikroblari topilmayda. Ichni kotiradagan dorilar ta'sir qilmaydi. Ich surishi oylab davom etishi mumkin. Uning oqibatida bemor juda ozib ketadi.
OITS ga xos alomatlar paydo bo'lishi OISV yuqqan bemorda kasallikning so'nggi bosqichi boshlanishidan darak berada. U yagona kasallik emas. Ikkilamchi infeksiyaning qo'shilish turli kasalliklar ko'rinishida namoyon bo'lishi mumkin. Ko'pincha ular bir biriga ulanib ketadi. OITS holatida organizmniig barcha sistemalari shikastlanishi mumkin. Eng ko'p uchraydagan kasallik pnevmoniya hisoblanadi. Ko'pincha uni pnevotsistalar qo'zg'atadi. Inflyuensa, streptokokk, viruslar va zamburug'lar ham pnevmoniya sababchisi bo'lishi mumkin. Bemorlar quruq yo'tal, nafas qisishidan shikoyat qiladilar. Isitma ko'tariladi. Pnevmoniya 6-8 hftagacha va undan ham uzoqroq davom etadi.
Markaziy nerv sistemasining shikastlanish alomatdari ham uchraydi. Ular bakteriyalar, viruslar, oddiy mikroblar (toksoplazma), zamburug'lar ta'sirida yuzaga kelada. OISV ning bevosita ta'sirida ham markaziy nerv sistemasi jarohatlanishi mumkin. Kasallik, ensefalit, meningit, miyelopatiya nevropatiya ko'rinishida namoyon bo'ladi. Ularning har biriga xos alomatlar kuzatiladi.
OITS yuz bergan bemorlarda ba'zi xavfli o'smalar paydo bo'lishi ehtimoli ham ortadi. Ular orasida Kaposhi sarkomasi ko'p uchraydi. Bunday o'smalar ayniqsa gomoseksual yoshlarda OITS oqibati sifatida ko'p uchraydi. U qon tomirlarning endoteliy qavatidan o'sib chiqadigan xavfli o'sma hisoblanada. Terining turli joylarida rivojlanadi. Terining kichikroq sohasida tuq qizil yoki binafsha rangli tekis o'sma paydo bo'ladi. U bir necha hafta ichida qattiq og'riq bermaydigan tugunchalarga aylanadi. Ba'zan tanglay, o'pka, me'da-ichak yo'llari xam jaroxatlanadi. Vaqt o'tishi bilan tugunchalar o'rnida yara paydo bo'lishi mumkin.
OITS rivojlanganida qonda limfopeniya, neytropeniya, trombotsitopeniya va anemiya kuzatiladi. Ayniqsa, T-limfotsitlar soni kamayib ketadi.
Odatda, OITS ga xos kasalliklar rivojlanganidan so'ng bemor o'zoq yashamaydi. Ko'p xollarda kasallik 2 yil davom etib o'lim bilan tugaydi.
Tashxisi. OITS tashxisini laboratoriya tekshiruvisiz qo'yishi mumkin emas. Keng miqyosda olib boriladigan laboratoriya tekshirishi qondagi OISV ga qarshi antitelolarni aniqlashga asoslangan. Virus yuqqan vaqtda 3 oygacha bo'lgan muddatda qonda antitelolar bo'lsa xam, ular kam miqdorda bo'ladi. Shu sababli reaksiya salbiy natija berishi mumkin. Noto'g'ri xulosa chiqarib qo'ymaslik uchun shubxa bo'lgan xollarda 3 oy oralatib qaytadan tekshirish o'tkaziladi.
Antitelolarni aniqlash uchun immun ferment taxlili (IFA) va radioimmun taxlil (RIA) usullaridan foydalaniladi. Ijobiy natija olinganida darxol OITS tashxisini ko'yish mumkin emas. Qo'shimcha ravishda immunoblot va radioimmunopretsipitat reaksiyalari xam qo'yilada. Bu reaksiyalar xam ijobiy natija bersa, epidemiologik va klinik ma'lumotlarni e'tiborga olgan xolda OISV infeksiyasi yoki OITS tashxisi qo'yiladi.
Keyingi yillarda OISV antigenini aniqlash usuli ham topildi. U virus yuqqan dastlabki bosqichlarda hamda bolalarga tashxis qo'yishda yordam beradi. Bu ancha murrakab va qimmat turadigan usullardan hisoblanadi va yirik laboratoriyalarda qo'yiladi.
OISV infeksiyasi yoki OITS ga shubha qilingan bemor venasidan qon olishda xamshira g'oyat ehtiyot bo'lishi, tasodifan o'ziga igna sanchib yuborilishi yoki terisiga bemor qoni tushishidan saqlanishi kerak. Ishlatilgan shpris va igna maxsus ajratilgan joyga tashlab yuboriladi. Qon solingan probirka zich yopiladigan konteynerga solinib, yo'llanma bilan laboratoriyaga yuboriladi.
Laboratoriyada tekshirish ijobiy natija berganda uni ovoza qilib yuborilmaydi. Bu xaqda darhol shaxar, tuman ORTGS ga qarshi kurash markazlariga xabar beriladi. Ushbu tashkilot mutaxassislari shaxsan bemor bilan ish olib boradilar.
Davolash. OISV infeksiyasi aniqlangan bemorlar shifoxonaga yotqizilmaydi. Ular har 3 oyda qaytadan tibbiy ko'rikdan va laboratoriya tekshiruvidan o'tib turadi. Bemorga kasallik moxiyati tushuntiriladi va qasddan kasallikni tarqatadigan bo'lsa, jinoiy javobgarlikka tortalishi xaqida ogoxlantirib, tilxat odinadi. Bunday javobgarlik OITS bo'yicha O'zbekistonda chiqarilgan qonunda qayd etilgan.
Kasallik viruslariga qarshi samarali ta'sir ko'rsatuvchi dorilar yo'q. Azidotimidin, zidovudin kabi preparatlar virusga qarshi ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadi OITS alomatlari avj olganida bemor OITS ga qarshi kurash markazlari qoshidagi maxsus o'rinlarga yotqizib davolanadi. Qaysi a'zo kasallgani va uni qaysi mikrob ko'zg'atganiga qarab, antibiotiklar, viruslar va zamburug'larga qarish dorilar tayinlanadi. Kaposhi sarkomasida kimyoterapiya va immunoterapiya olib boriladi. Terining ayrim joylariga renten nuri bilai ta'sir ko'rsatish mumkin.
Oldini olish. OISV infeksiyasi va OITS tarqalish turli millat va elatlarning an'analariga ko'p jixatdan bog'liq. Sog'lom turmush aqidalariga rioya etadigan, oilani muqaddas deb xisoblaydigan jamiyatga bu kasallikning asosiy (jnnsiy) tarqalish yo'li cheklanadi. Oilada eru-xotinning umrbod bir-biriga vafodor bo'lib qolishi, yoshlarni ham shu ruxda tarbiyalash OITS ning eng yaxshi profilaktikasi xisoblanadi.
Giyoxvandlikka qarshi kurash xam OITS ning oldini olishda katta axamiyatga ega. Zeroki, giyoxvandlar narkotik moddalardan inyeksiya vositasida OITS ni yuqtirib oladilar. Qolaversa, bu toifa odamlar ko'pincha yengil tabiat bo'lganlari uchun jinsiy aloqa borasida xam chegara bilmaydilar. Bu yo'l vositasida ham OISV yuqishiga moyil bo'ladilar. Shuning uchun ular xar 3 oyda laboratoriya tekshiruvidan o'tadilar.
Respublikada qabul qilingan qonunga muvofiq, yurtimizga 3 oydan ortiq muddatga shartnoma asosida kelgan mutaxassislar, talabalar kelishlari bilan va keyinchalik xar 6 oyda OISV antitelolariga laboratoriya tekshiruvidan o'tib turadilar. Chet elga 3 oydan ortiq muddatga borgan O'zbekiston fuqarolari xam qaytganidan so'ng shunday tekishruvdan o'tadi.
Sababi aniqlanmagan, uzoq muddat davom etadigan isitma, pnevmoniya, diareya kasalliklari, jigar xastaligi, Kaposhi sarkomasi va shunga o'xshash boshqa kasalliklarda bemor qoni virus antiggelolariga tekshirish uchun olinadi.
Kasallik donor qoni vositasida yuqishining oldini olish uchun xar safar olingan qon OISV antitelolariga tekshirib ko'rilganidan so'ng ishlatishga ruxsat beriladi.
Respublikada OITS ga qarshi tadbirlarni amalga oshiruvchi maxsus tashkilotlar bor. Ular OITS ga qarshi kurashish markazlari deyiladi. Bu markazlar respublika, viloyat va shaxar, tuman mavqyeiga ega. Ularning asosiy vazifasi bu kasallikka qarshi barcha tadbirlarni muvofiqlashtirish va laboratoriya tekshirishlarini o'tkazishdir. Markazlar faoliyatida targ'ibot ishlari muhim o'rinni egallaydi. Yirik markazlar qoshida odamni o'z xohishiga ko'ra yashirincha tekshirib berish xonalari mavjud. Ularda tekshiriluvchining nasl-nasabi, turar joyi surishtirilmaydi.
OITS ga qarshi kurash markazi mutaxassislari xar bir bemorning jinsiy aloqadoshlarini surishtiradi va ularni majburiy xolda tibbiy ko'rikdan va laboratoriya tekshiruvidan o'tishini tashkil qiladi.