Tibbiyot instituti talabalari uchun

Emboliya.
Bu o’tkir rivojlanadigan patologik holat bo’lib, qon tomiriga 
476

---

havo (gaz), yog’, to’qimalarning mayda bo’lakchalari va boshqa zarrachalar 
tushishi natijasija qonning harakatiga to’sqinlik qiluvchi jarayonga emboliya 
deyiladi. Embolning tarkibiga ko’ra emboliyaning quyidagi turlari mavjud: havo 
(gaz) emboliyasi, yog’, to’qima emboliyasi, tromboemboliya, bakterial emboliya, 
yot jismlar emboliyasi va boshqalarga bo’linadi.
Havo emboliyasi
bo’yinning katta venalari va tananing boshqa qismi 
venalari jarohatlanganda, jinoiy abort paytida bachadon venalari jarohatlanganida 
kuzatiladi. Venaga kirgan havo qon yo’nalishi bo’ylab yurakning o’ng tomoni va 
o’pkaga tushadi. Havo emboliyasidan o’lim sodir bo’lishi uchun qon tomiriga 
biroz miqdorda havo kirganda ham tezlikda o’limga olib kelishi uchun etarlidir, 
chunki bu paytda yurak qorinchalari fibrillyatsiyasi kuzatilib yurak to’xtab qoladi.
Kamdan kam hollarda arterial emboliya (o’pka barotravmasida, o’pka va 
yurak operatsiyalarida) kuzatiladi. Bunda havo o’pka venasi orqali yurakning chap 
bo’lmachasi va qorinchasiga tushib, buerdan katta qon aylanish doirasiga 
yo’naladi. Havo emboliyasiga shubha tug’ilganda murdani kesib ko’rishda kerakli 
sinama o’tkaziladi.
Yog’ emboliyasi
odatda naysimon suyaklar singanida, yog’ kletchatkalari 
keng ezilganda sodir bo’lib o’limga olib kelishi mumkin. Odatda, yog’ 
emboliyasidan o’lim jarohatlanishdan keyin 3-5 kuni kuzatiladi. Yog’ tomchisi 
venaga tushgach, qon oqimi bilan o’pka kapillyarlariga, ba’zan o’pka to’sig’idan 
o’tib katta qon aylanish doirasiga tushadi va bosh miya tomirlarida joylashadi. 
O’pka tomirlari yog’ emboliyasida agar o’pka tomirining to’rtdan uch qismi 
taxminan tiqilganda o’lim sodir bo’ladi. Miya jarohatlanganda hayot uchun muhim 
markazlar zonasidagi tomirdan ozuqa bormasligi ham o’limni yuzaga kelishi 
uchun etarlidir. Murdani kesib ko’rish paytida yog’ emboliyasini aniqlash ancha 
mushkul. Oxirgi tashxis faqat gistologik tekshiruv yordamida qo’yiladi.
Havo va yog’ emboliyasidan kamroq hollarda to’qima emboliyasi va 
tromboemboliya kuzatiladi.
Qonni yutilishi
tufayli o’lim bo’yin organlari jarohatlanganda, kallani 
oldingi qismidagi asosiy suyagi va g’alvirsimon suyagi singanda sodir bo’lishi 
477

---

mumkin. Murdani kesib ko’rilganda nafas yo’llarida qon topiladi. O’pkasi 
emfizematoz shaklda bo’lib, yuzasi va kesib ko’rilganda yorug’ va xira qismlar 
bo’lganligidan ola-bo’la bo’lib ko’rinadi. Qonni yutilishi tufayli yuzaga kelgan 
asfiksiyadan o’limni tasdiqlash uchun o’pka to’qimasi mayda bronxlar va 
alveolalarda qon borligini aniqlash maqsadida gistologik tekshiriladi.