Tibbiyot instituti talabalari uchun

Yuqori haroratning odam organizmiga ta’siri
Odam organizmiga atrof muhiti yuqori haroratining yomon ta’siri tufayli 
issiqlikdan o’tib ketuvchi charchash, oyoq-qo’llarning issiqlikdan shishishi, 
suvsizlanishdan yoki organizmning ko’p tuz yo’qotishidan oriqlab ketishi, 
issiqlikdan xushini yo’qotishi va talvasalishi, issiqlik va quyosh nuri urishi 
kuzatilishi mumkin.
Sud tibbiyoti ekspertizasi uchun odamni issiq urishi eng muhim ahamiyatga 
egadir.
Agar odam tanasi harorati +41-42
0
S dan yuqoriga ko’tirilganda odam 
tanasining haddan tashqari isib ketishi tufayli issiq urishi kuzatiladi. Uning 
birlamchi belgilari (ter ajralishining to’xtashi, umumiy darmonsizlik, pulsi va nafas 
olishning tezlashuvi, og’zini qurib qolishi, chanqash va boshqalar) hatto 2-3 
soatdan keyin (yoki undan oldinroq) odamni noqulay sharoitga tushganda ko’zga 
tashlanadi. Ayniqsa, yopiq xonalarda yuqori harorat va nam havo bo’lib, 
shamollatish bo’lmaganligi sharoitida kuchli ishlaganda odam tanasi haddan 
tashqari qizib ketishidan issiq urishi ko’zga tashlanadi.
Issiq urishning og’ir turida o’lim birdaniga to’satdan sodir bo’lishi mumkin. 
Birlamchi belgilari paydo bo’lgandan keyin yurak qon tomirlari faoliyatida muhim 
buzilishlar (kollaps holatigacha) va markaziy nerv sistemasida (alahlash, 
talvasalanish, xushini yo’qotish) kuzatiladi. Issiq urishi uzoqroq davom etganda 
suv va tuz almashinuv belgilari keskin buzilib, o’tkir buyrak etishmovchiligi 
rivojlanadi.
Ba’zan issiq urishini eslatuvchi holat quyosh nurlarini boshiga uzoq ta’sir 
qilishi natijasida ham kuzatilishi mumkin. Bunda markaziy nerv sistemasi 
faoliyatida sodir bo’ladigan og’ir buzilishlar
quyosh urishi
degan nom bilan 
ataladi. Quyosh urishi tananing haddan tashqari qizib ketishi va I-darajali kuyish 
bilan kechishi mumkin.
Quyosh urishidan o’lgan murdani kesib ko’rishda topilgan morfologik 
o’zgarishlar issiq urgandagiga o’xshash bo’lib, qandaydir spetsifik belgilari 
247

---

bo’lmaydi. Doimo, bosh miyaning keskin to’laqonligi va shishishi, ba’zan miya 
moddasida mayda perivaskulyar qon quyilishlar, ko’kragi va qorin bo’shlig’i ichki 
organlarining to’laqonligi, seroz pardalar tagida mayda qon quyilishlar ko’zga 
tashlanadi. Shuning uchun ham issiq urishi va quyosh nurlari ta’siridan o’limning 
tashxisini faqat murdani tekshirish natijasiga qarab aniqlash mumkin emas.
Organizmning haddan tashqari qizib ketishidan va quyosh urishidan o’limini 
aniqlash faqat ishni holatini hisobga olgan holda hamda murdani kesib ko’rish 
natijasidagi boshqa ma’lumotlarga qarab amalga oshiriladi.