Tibbiyot instituti talabalari uchun

9.2. Chopuvchi vositalar yordamida jarohatlanish
Chopuvchi vositalar (bolta, qilich, ketmon, kurak va boshqalar) ham xuddi 
kesuvchi vositalar singari o’tkir kesuvchi qismga ega bo’lib, bular kesuvchi 
vositalardan o’zlarining og’irligi bilan farqlanadilar. Bunda jarohatlanish urish 
tufayli sodir bo’ladi va chuqur yaralar hosil bo’lib, bular odatda yumshoq 
to’qimalar va suyaklarning jaroxatlanishi, shuningdek tananing uncha katta 
bo’lmagan qismlari, jumladan qo’l va oyoq panjasi barmoqlarining to’lig’icha 
chopilishi bilan xarakterlanadi. Boshida chopilgan yara kalla suyagi, bosh miya 
moddasi va pardasining jarohatlanishi bilan birgalikda ko’zga tashlanadi (36-
rasm).
Yumshoq to’qimalarda chopilgan yaralar xuddi kesilgan yaralarga o’xshab, 
ular chiziqsimon shaklga ega bo’lib, lang ochilganda urchuqsimon shaklda 
152
36-rasm. Bolta bilan etkazilgan boshida 
ko’p
a – miqdordagi chopilgan 
yaralar.
37-rasm. Bolta bilan kalla suyagining
b – chopilishidagi yoriqlar

---

ko’rinadi, chetlari tekis va o’tkir burchakli bo’ladi. Ba’zan chopilgan yaralar 
cho’zinchoq ponasimon holda ko’zga tashlanadi.
Bunday xolat tanaga boltaning uchi yoki ponasining tayanch qismi bilan 
urilganda ko’nadi va yaralarning chuqurligi har xil, ammo to’mtoqlashgan yoki P-
simon qismi ancha katta, qarama-qarshi o’tkir burchagi esa kichikroq bo’lganligi 
aniqlaniladi. Qisqa ustarali chopuvchi vosita bilan jarohatlanganda uning tanaga 
butun yo’nalishi bo’ylab kirib ketganligi tufayli sodir bo’lgan yaraning ikkita 
to’mtoqlashgan yoki P-shaklidagi chetlari yuzaga keladi. Ko’pincha yaraning 
qirralari bolta ponasining tayanch qismi va qirrasining chidamli tomoni bilan ta’sir 
qilganda biroz yorilgan holatda bo’ladi.
Agar chopuvchi vositaning kesuvchi tomoni uncha o’tkir bo’lmasa, yaraning 
chetlari tekis va hoshiyalangan holda ko’rinishi mumkin. Yaraning bir chetini 
hoshiyalanishi chopuvchi vosita bilan burchak ostida urilganda xam kuzatiladi. 
Og’ir to’mtoq bolta bilan etkazilgan jarohatlanish xuddi o’tmas qirrali predmetlar 
urilishidan hosil bo’lgan lat egan yaralarni eslatadi.
Chopuvchi vositalar bilan suyaklarning jarohatlanishi juda xarakterlidir. 
Qattiq suyaklar chopilganda unda tekis maydon-shlif ko’zga tashlanadi. Chopilgan 
yuzaning mikrorelefi chopuvchi vosita ustarasining individual belgisini 
qaytarganligi uchun ushbu vositani kriminalistik indentifikatsiyalashda foydalanish 
mumkin.
Chopuvchi vosita bilan kalla suyagining jarohatlanishi ancha ko’p uchraydi 
(37-rasm). Uncha katta bo’lmagan kuch bilan urilganda chiziqsimon kesik, ancha 
kuchliroq urilganda esa yoriqsimon chopilish paydo bo’lib, bu suyakning tashqi 
plastinkasidagi tekis qirrali va to’g’ri chiziqli yorilishlardan farqlanadi. Agar bolta 
kalla suyagi bo’shlig’iga chopuvchi vositaning tayanch qismi yoki ponasimon 
qismining orqa tomoni bilan kirganda ponasimon-tuynukli sinish kuzatiladi.
Boltaning ponasimon chuqur kirishidan sinish chetidagi suyakning 
cho’zilishidan yoriqchalar davom etadi. Chopuvchi vositalar bilan juda katta 
burchak bilan urilganda sinishlar va loskutli yara hosil bo’lishi mumkin. Bu yara 
teshib o’tuvchi va teshib o’tmaydigan bo’lishi ko’zga tashlanadi. Boshiga ko’p 
153

---

marta urilishidan bo’lakchali sinishlar sodir bo’lishi mumkin.
Boshida chopilgan yaralar ko’pincha boshqa odamlarning qo’li bilan 
etkaziladi. Kamdan-kam hollarda esa odatda ruhiy kasalliklarga chalingan odamlar 
o’z qo’li bilan o’ziga jarohatlanish etkazishi ham mumkin. Odatda bunday 
jaroxatlanishlar ko’pgina, chuqur bo’lmagan, parallel bo’lib, ba’zan kalla 
bo’shlig’iga kirishi ham mumkin.