Tibbiyot instituti talabalari uchun

N.S.Bokarius
(1869-1931)
Professor 
M.I.Rayskiy
(1873-1956)

---

Chet el sud tibbiyotiga doir ayrim ma’lumotlar
Agar sud tibbiyoti Rossiyada Petr 1 ning harbiy nizomiga ko’ra yuzaga 
kelgan bo’lsa, G’arbiy Evropada Karl V ning nizomiga ko’ra sud tibbiyoti fani 
paydo bo’ladi. Bu XVI asrning birinchi yarmida «Karolina» nomi bilan atalib, 
unda tibbiyot ekspertizasiga alohida o’rin berilgan.
«Karolina» da murdani ko’zdan kechirish bilan bog’liq hollarda, abort, bola 
o’ldirish, zaharlanish, o’limga olib keluvchi tan jarohatlari, shuningdek 
vrachlarning xatolarini aniqlashda qidiruv ishlarida jalb qilinishi zarurligi 
ko’rsatilgan.
Sud tibbiyotini jahonga mashhur qilgan eng muhim tarihiy manba sud 
tibbiyotiga aloqador Xitoy «Kompendiumi» bo’lib, bu «Si-Yuan-Lu» nomli asarda 
to’lig’icha aks ettirilgan. Asarni Sun-Tsi 1247 yilda yozgan. To’plam 5 kitobdan 
iborat: Birinchi 2 ta kitobda murda topilgan joyni birlamchi kuzatish masalasi 
to’g’risida gap ketadi. Bunda har xil chirish jarayonlari murdani ko’zdan 
kechirishga to’siq bo’lmasligi, ba’zan murda tanasining ayrim bo’laklari va 
suyaklari ham ko’zdan kechirilishi zarurligi ko’rsatilgan. Shuningdek, 3-kitobda 
jarohatlanishlarning tiriklik va o’lgandan keyingi, to’satdan o’lim, och qolib o’lish 
hamda yashin ta’siridagi o’limning sodir bo’lishi kabi masalalarni keltirilishi sud 
tibbiyoti ekspertizasining tarixi uchun katta ahamiyatga ega.
To’plamning 4 va 5 kitoblarida zaharlanishning har xil turlariga alohida 
o’rin ajratilgan. Zaharli moddalardan margumush, simob, kamfora va har xil 
zaharli o’simliklar bilan zaharlanishlar haqida etarlicha ma’lumotlar berilgan. 
Bundan tashqari, buerda murda dog’lari, murdani qotishi hamda yashin ta’sirida 
o’limning sabablari haqida ham gap ketadi.
Xitoy Kompendiumida yuqoridagilardan tashqari, zo’raki o’limning har xil 
turlari, jumladan o’tkir va o’tmas vositalar yordamida, mexanik asfiksiya (osib 
o’ldirish, bo’g’ib o’ldirish, cho’kish), yuqori harorat ta’sirida sodir bo’ladigan 
o’lim haqida ham ma’lumotlar keltirilgan. 
11

---