Tibbiyot instituti talabalari uchun

Yurakni ochiq uqalash
odatda kasalxona sharoitida har xil operatsiyalar 
vaqtida yuragi birdaniga to’xtab qolganda amalga oshiriladi. Bunday uqalash 
natijasida deyarli barcha hollarda epikard, endokard tagida, miokardda ko’plab qon 
quyilishlar yuzaga keladi. Bemor o’lganidan bir necha kundan keyin mikroskop 
tagida aniq shish, miokardning tolalanishi, yorilishi va mushak tolalari nekrozi, 
leykotsitar infiltratlar aniqlaniladi.
Yurakni yopiq uqalashda ayniqsa ko’proq qobirg’alar va tush suyagining 
sinishi kuzatiladi. N.V.Sklifosovskiy instituti sektsion materiallari taxlilining 
ko’rsatishicha, 36 foiz hollarda bunday sinishlar kuzatiladi (Kaliteevskaya V.F. va 
boshqalar, 1977).
Ba’zan yurakni tashqi uqalashda ichki organlar ham, jumladan perikardning 
yorilishi, miokardning yirtilishi va yurak gemotamponadasi (odatda 100-150 ml 
dan ko’proq); plevra devorini yirtilishi va o’pka to’qimasida gemo- va 
pnevmotoraksning rivojlanishi; jigar va taloqning yorilishi natijasida 
491

---

gemoperitonium (300-400 ml gacha qonning qorin bo’shlig’ida bo’lishi); 
oshqozonning kardial qismi shilliq pardasida jarohatlanishlar kuzatilishi mumkin.
Kichik jarrohlik manipulyatsiyalari
(qon tomirlari punktsiyasi, katta 
tomirlar venesektsiyasi va kateterizatsiyasi, yurakni punktsiyasi, har xil shuntlar 
qo’yish va boshqalar) natijasida ko’pincha travmatik asoratlari kuzatilib, bular 
ba’zan o’limning to’g’ridan to’g’ri sababchisi bo’lishi mumkin. Bunday asoratlar 
juda ko’p hollarda intensiv terapiya muolajalari sistemasida umrov osti venasining 
punktsion kateterizatsiya shaklida qo’llanilishidan sodir bo’ladi. Bunda texnik 
xatoliklar tufayli umrov osti arteriyasi, elka chigali, ko’krak limfa shoxobchasi, 
kekirdak, qaytalanuvchi nerv jarohatlanishi mumkin. Venani o’zi uzunasiga 
teshilishi tufayli bir vaqtning o’zida plevra devori va o’pka to’qimasi ko’pincha 
zararlanadi. Bu o’z navbatida gemogidrotoraks yoki gemotoraksga, qisman 
pnevmotoraksga olib kelib, ba’zan o’limning sababchisi hisoblanadi.
Eng xavfli asorati igna yoki kateter orqali vena tomiriga havo kirishi 
hisoblanadi. 1,5 mm diametrli igna orqali 1 sekundda umrov osti venasiga 100 sm
3 
gacha havo kirishi va havo emboliyasidan tez o’lim kuzatiladi.
Venaga kateter yaxshi kiritilganda ko’pincha uning uchi yurakkacha borib 
o’ng bo’lmacha devori yoki uch tabaqali klapan qopqog’ini jarohatlashi mumkin. 
Ba’zan kateterni uchi yurak devorini teshib o’tishi tufayli gemoperikard va yurak 
tamponadasi rivojlanishi ko’zga tashlanadi. Ayrim hollarda bo’shashgan kateter 
oxiri yoki umuman kateterni o’zi vena bo’shlig’idan siljib ketishi tufayli yurak 
o’ng qorinchasi bo’shlig’iga tushishi va u erda uzoq muddatga saqlanishi yoki 
o’pka arteriyasi emboliyasidan o’limga olib kelishi aniqlaniladi.
O’mrov osti va boshqa venalarda transfuzion terapiya uchun kateter uzoq 
muddatda bo’lganda ko’pincha uning tromboziga olib kelishi natijasida qon tomiri 
bo’shlig’ini to’liq yopib qo’yishi tufayli keyinchalik o’pka arteriyasining 
tromboemboliyasi rivojlanishi kuzatiladi. Biroq kateterni venada 5 kundan ko’proq 
bo’lishi infektsion asoratlariga, ya’ni kateter yuborilgan joyida yumshoq 
to’qimalarning yiringlashi, tromboflebitlar, kateterdan keyingi sepsis paydo 
bo’lishi mumkin.
492

---

O’mrov osti venasi punktsion kateterizatsiyasining asorati 30-35 foiz 
o’limning sodir bo’lish mexanizmiga to’gridan to’g’ri aloqasi bo’lsa, 20 foizga 
yaqin hollarda o’limning to’g’ridan to’gri sababchisi hisoblanadi.
Reanimatsion muolajalar o’tkazilgan shaxslar murdasini sud tibbiyoti 
usulida tekshirishda ko’pincha suyaklarni singan va ichki organlarni jarohatlangan 
joyida kattagina qon quyilishlar topiladi. Shuningdek plevra va qorin bo’shlig’i, 
perikard bo’shlig’ida ham qon quyilish kuzatiladi. Ayniqsa shunday kengroq qon 
quyilishlar tomirlarda qon oqishini ta’minlaydigan yurakni uzoq effektiv 
paypaslaganda ko’rinadi. Bunday holat ko’rsatilgan qon quyilishlarning sodir 
bo’lgan vaqti mexanizmini va ularning tanatogenezdagi ahamiyatini baholashda 
qiyinchilik tug’diradi.