Tibbiyot instituti talabalari uchun

Imbibitsiya davri.
Bu davrda qon tomirlaridagi eritrotsitlarning 
autolitik va chirishidan emirilishi tufayli qon tomirlari devori hamda atrofdagi 
to’qimalarga gemoglobinning shimilishi kuzatiladi. Shuning uchun ham bu davrda 
murda dog’lari bir joydan ikkinchi joyga almashmaydi. Barmoq bilan bosib 
ko’rilganda qanday bo’lsa shundayligicha turaveradi. Bu murdada chirish jarayoni 
boshlanayotganligi va odamni o’lganiga 1 sutkadan ko’p vaqt o’tganligidan darak 
beradi.
425

---

Ayrim hollarda murda dog’larini qontalashdan farqlashga to’g’ri keladi. 
Buning uchun teri krest shaklida kesiladi. Murda dog’ida qon qon tomirlarida yoki 
(imbibitsiya davrida) atrofdagi to’qimalarga diffuz ravishda shimilgan bo’lsa, 
qontalashda esa to’qimalarda quyilgan qon va uyushgan qon ko’rinadi.
Murda dog’larining rivojlanish darajasi va tezda hosil bo’lishi qator 
sabablarga bog’liq. Masalan, kuchli qon yo’qotishda o’lgandan keyin kech, 3-4 
soatdan keyin, kamroq holda kuzatiladi. Shuningdek uzoq o’lish paytida ham 
kuchsiz rivojlanadi, chunki qonning anchagina qismi qon tomirida uyushgan 
bo’ladi. Aksariyat hollarda yurak-qon tomirlari kasalliklaridan to’satdan o’lganda, 
asfiksiyadan tez o’lganda, elektr tokidan jarohatlanishda va boshqalarda murda qon 
tomirlarida qon suyuq holda qolgani uchun murda dog’lari tez, o’lgandan keyin 
birinchi soatning oxirida kuzatiladi va juda ko’p rivojlangan bo’ladi.
Murda dog’larining sud tibbiyoti uchun ahamiyati juda muhimdir. 
Birinchidan murda dog’ining bo’lishi biologik o’limning shubhasiz belgisi 
hisoblanadi. Ikkinchidan, uning rivojlanish darajasiga qarab o’limning sodir 
bo’lgan vaqti aniqlaniladi. Uchinchidan, murda dog’ining joylashgan joyiga qarab, 
murdaning qanday holatda uzoq vaqt bo’lganligi haqida va bu holat murdani 
tergovchi va vrach tomonidan ko’zdan kechirulgangacha qandaydir kishi 
tomonidan joyini o’zgartirilishi to’g’risidagi savolni echishda yordamlashadi. 
Bundan tashqari, murda dog’i rangining o’zgarishiga qarab o’limning sababini 
aniqlash mumkin. Masalan, agar murda dog’lari qizil yoki qizg’ish rangda bo’lsa 
biz odamni is gazi bilan zaharlanib o’lgani to’g’risida o’ylashimiz mumkin, chunki 
bunda qonda karboksigemoglobin paydo bo’ladi.
Agar murda dog’i qo’ng’ir qizg’ish yoki jigar rang tusli bo’lsa biz odamni 
bertole tuzi, anilin yoki nitritlar bilan zaharlanganligi haqida xulosa chiqarishimiz 
mumkin, chunki bu paytda qonda metgemoglobin paydo bo’ladi. Shularni hisobga 
olgan holda murdani kesib ko’rish rejalashtiriladi va o’tkaziladi.
Murda gipostazlari va imbibitsiyasi ichki organlarda ham kuzatiladi. Agar 
murda orqasida yotganda ichki organlarning orqa tomoni qon bilan shimilib 
oldingi tomoniga qaraganda qattiqlashadi va ancha xiralashgan bo’ladi. Ikki 
426

---

sutkadan keyin va keyinroq murdani kesib ko’rishda aorta intimasi va miokardning 
imbibitsiyasi kuzatilib, ular avval qizg’ish, keyinchalik iflos-qizil tusga kiradi.
Gipostaz rivojlanish jarayonida ichki organlar qon tomirlaridan chiquvchi 
plazma qismlari seroz pardalar orqali o’tib plevra, qorin va perikard bo’shliqlariga 
yig’iladi. Bu transsudat avvalo sarg’imtir bo’lib, keyin eritrotsitlar aralashgach, 
qizg’ish tusga kiradi. O’lgandan keyin 3-4 sutkaning oxirida bo’shliqlarda 50-100 
ml suyuqlik topilishi mumkin. Barcha bo’nday o’zgarishlar o’lgandan keyin sodir 
bo’lib, ularni tiriklik paytidagi jarohatlanishlar yoki kasallik jarayonlariga xech bir 
bog’liqligi yo’q.