Tibbiy va biologik kimyo kafedrasi

Toksik moddalar zararsizlantirilishining bosqichlari

• Sitoxrom P450 ni bir qancha o’xshash izoformalari bo’lib, ular substratlarga monandligi bilan farqlanadilar. Bu jarayonlarda reaksiyalarni mikrosomal gidroksilazalar yoki monooksigenazalar katalizlaydi:
• Gepatotsitlarda bu jarayonlar silliq endoplazmatik to’r (EPT) da ro’y beradi. Jigarning bu faoliyatini o’rganish Yaponiya olimlari T. Omuza va S. Sato (1964) jigardan silliq EPT ni ajrib olishga muyassar bo’lganlaridan so’ng rivojlandi.

• Silliq EPT ning donador EPT dan asosiy farqi unda NADFH-sitoxrom P-450-reduktaza fermenti aktivlikka ega bo’lib, gidroksillash reaksiyalarini amalga oshiradi. Mikrosomal sistemasining asosiy gidroksillash sistemasiga sitoxrom P-450 va NADFH-sitoxrom – P-450-reduktaza kiradi (T. Omuza, 1964; R. Estabook, 1971).

Mikrosomal oksidlanish mexanizmi

Mikrosomal oksidlanish mexanizmi

• Yuqorida keltirilgan reaksiyalarda NADFH2 ta’minotchisi sifatida:
• 1) izotsitratdegidrogenaza;
• 2) glyukoza-6-fosfat degidrogenaza;
• 3) 6-fosfatglyukonatdegidrogenaza
• 4) Malik fermentlari hisoblanadi.

Sitoxrom P-450 ni katalitik aktivligi 3 xil yo’l bilan boshqariladi:

• Molekular ichida o’zgarishlar qilib sitoxrom P-450 ni substrat spetsifikligini o’zgartirish bilan.
• Molekulalaroro ta’sirot natijasida sitoxrom P-450 reduktaza fermenti aktivligini o’zgarishtirish bilan.
• Sitoxrom P-450 fermenti sintezini kuchaytirish (induksiya) yo’li bilan. Uchinchi boshqaruv yo’li tibbiyotda keng qo’llaniladi. Buning uchun fenobarbital (lyuminal), ziksorin, benzonal kabi dorivor moddalar ishlatiladi.

Zaharli moddalarni zararsizlantirilishining ikkinchi bosqichi kon’yugatsiyalanish ya’ni glyukuron kislota, sulfat kislota, glitsin, taurin, glutamin, atsetat qoldig’ini biriktirish yo’li bilan borib, reaksiyalarni gepatotsitlarda joylashgan transferazalar katalizlaydi.

• Zaharli moddalarni zararsizlantirilishining ikkinchi bosqichi kon’yugatsiyalanish ya’ni glyukuron kislota, sulfat kislota, glitsin, taurin, glutamin, atsetat qoldig’ini biriktirish yo’li bilan borib, reaksiyalarni gepatotsitlarda joylashgan transferazalar katalizlaydi.
• Glyukuron kislota glyukozani oksidlanishidan hosil bo’ladi. U UTF bilan birikib UDF difosfoglyukuronidni hosil qiladi. Sulfat kislota ATF bilan birikib FAFS – fosfoadenozinfosfosulfatni hosil qiladi.