Tibbiy kimyo javoblari

                         

 

 

75. 

Буфер эритмалар ва уларнинг организмдаги ахамияти

 

Ko‘pchilik eritmalarning pH

 

qiymati vaqt o ‘tishi bilan havodagi kislota va ishqor tabiatli m oddalar ta ’sirida o ‘zgaradi. 

Masalan, havodagi CO

2

 

ning erishi sababli ishqor eritmasining pH qiym ati o ‘

zgaradi. Bunga quyidagi reaksiyaning 

borishi sabab bo‘ladi: NaOH + CO

2

 = N aHCO

3 

Lekin shunday eritmalar borki, ularga nafaqat CO

2

, balki oz miqdorda 

kuchli kislota yoki ishqor qo‘shilganda ham o'zining pH qiymatini o ‘zgartirmay saqlab qoladi. 

Bunday eritmalar bufer 

eritmalar yoki bufer sistemalar deyiladi. 

Odam organizmida 5 ta bufer eritma mavjud. 1) bikarbonatli;   2) fosfatli;   3)  oqsilli;    4) gemoglobinli;   5) 

oksigemoglobinli.  

1)

 Bikarbonatli bufer sistema H

2

CO

3

 + N a H CO

3

 asosan hujayra tashqarisidagi buferdir. Qon umumiy 

bufer sig‘imining deyarli 10% i bikarbonat buferga

 

to ‘g‘ri keladi. Qonning p H qiymati normal bo‘lgan, ya’ni pH = 7,4 da 

bikarbonat bufer sistemaning tarkibiy nisbati 1 : 20 ga teng. Q onga kuchli kislota yoki asos tushganda bikarbonat bufer 

sistema ta’sirini quyidagicha ko‘rsatish mumkin.

 Masalan, 1,00 l qon zardobiga 10,00 ml 0,1000 molyarli xlorid kislota 

qo‘shilganda pH 7,4 dan 7,2 ga o ‘zgaradi. Agar shuncha miqdordagi xlorid kislota 1 , 0 0 I suvga yoki fiziologik eritm

aga 

qo‘shilsa, pH qiymati 7,4 dan 5,0 gacha o ‘zgaradi.    

2) 

Siydikda va ovqat hazm qilish bezlari suyuqligida fosfatli buferning 

boiishi NaH

2

PO

4

 + Na

2

HPO

4

 katta ahamiyatga ega. Fosfat bufer sistemaning qondagi konsentratsiyasi karbonatli bufer 

sistemaga 

nisbatan kamroq. Fosfatli bufer sistema umumiy qon bufer sig‘imining 1 % ini tashkil qiladi. Bufer sistemalar 

tirik organizmni normal hayot faoliyati uchun juda zarur hisoblanadi.   

3)

 Oqsilli bufer sistema. Protein (oqsil) bufer 

sistemasi qon zardobidagi kislota-asos muvozanatini saqlashda yuqorida keltirilgan bufer sistemalarga nisbatan kamroq 

ahamiyatga ega. Hujayra va to‘qimalar oqsil borligi uchun ma’lum

 miqdordagi kislota va ishqorni neytrallaydi.Oqsil 

molekulalari tarkibidagi karboksil va aminoguruxl

ar hisobiga ko‘p negizli kislota va asos (amfolit) xususiyatiga ega 

bo‘ladi.   

4) 

Gemoglobin 

—

 

oksigemoglobin bufer sistemasi qon bufer sig‘imining 75% ini 

tashkil etadigan eng kuchli 

bufer sistemadir. Jumladan u bikarbonat bufer sistemasidan qariyb 9 barobar kuchlidir. Odam gemoglobinining oqsil 

(globin) qismida asos tabiatiga ega bo‘lgan imidazol guruxini saqlagan gistidan aminokislotasining massa ulushi 8,

1% ni 

tashkil etadi va bu 1 mol gemoglobinda 35 imidazol guruxi bo‘lishiga mos keladi.