Tibbiy kimyo javoblari

7) d 

–

 Elementlarning tibbiyotdagi ahamiyati. 

d- 

elementlar fiziologik faol elementlardir. Ular hayotiy zarur elementlar hisoblanib, qon hosil bo‘lishi kabi muhim 

jarayonlarda 

ishtirok etadi. Ular ko‘pgina fe

rmentlar tarkibiga kiradi, tirik hujayra- ning bioredoks jarayonlarida ishtirok 

etadi. Biogen d- 

elementlar ichida o‘zgaruvchan elementlar, ya’ni

  

d pog‘onachasi to‘lmagan elementlar katta 

ahamiyatga ega. 

Ularga Cu, Zn, Mn, Fe, Co, Ni, Cr, Mn, Mo va boshqalar kiradi.                                                               

Mis  

—

  I  guruh biogen  d- elementidir. U organizm faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Uning fiziologik deposi jigar, 

suyak va bosh miya hisoblanadi. Mis organizmning 1  I0

-4

  % ini tashkil etadi. Orga- nizmning  1  

sutkadagi misga bo‘ lqan 

ehtiyoji 2

—3 mg ni tashkil etadi.Mis organizmda oqsillar, fermentlar va vitaminlar bilan kompleks holda bo‘ ladi. Oqsillar 

va fermentlar, masalan oksidaza, laktaza, askarbinoksidaza tarkibiga kirib, fermentativ oksidlanish jarayonida faol 

qatnashadi.  Mis oksidlanish-

qaytarilish fermenti bo‘ lgan —

 sitoxromoksidaza tarkibiga kiradi, u seruloplazmin 

molekulasining ajralmas qismidir. Uning miqdorining o‘zgarishi patologi

k holatlarni keltirib chiqaradi. Miya va jigarda Cu 

ning ortiqcha miqdorda to‘planishidan Vilson kasalligi kelib chiqadi.Mis almashtirib bo‘lmaydigan mikroelementdir. Qon 

zardobidagi misning asosiy qismi oqsil moddalari (a - globulinlar) bilan birikkan hol

da bo‘ ladi. Bu kompleks 

serulop

lazmin deyiladi. U jigarda sintezlanadi, keyin qon tarkibiga o‘tadi.

 

Tirik organizmda qon hosil bolishida mis maxsus vazifani baja-

radi. Ba’zi fikrlarga ko‘ ra u noorganik temirni gemoglobinli 

temirga aylantirishda zarur bo‘

lad i. Mis retsikulotsitlarning 

eritrotsitga o‘tishini ta’minlaydi. Uning organizmda 

etishmasligi o‘tkir anemiyani, diareya (yosh bolalarda), Menxes kasalligini keltirib chiqaradi. Menxes sindromi bolalarda 

mis ioni so'rilishining genetik deffektidan kelib chiqadi. Uning tavsifli belgilari: miya rivojlanishda orqada qolishi, 

gipotermiya, uzun suyaklar uchlari emirilishi va h.k.Mis fermentativ jarayonlarda elektronning tashilishini, ularni 

kompleks hosil qilishini tezlashtiradi hamda fermentlarning uchlamchi tuzilishini saqlashda yordam beradi. Mis 

insulinning insulinazaga o‘tishini katalizlovchi fermentning faolligini kamaytirishi mumkin. Mis ba’zi fermentlarning 

faolligini oshirishi mumkin. Bu ferment-lar oksidlanishda, teri orqali nafas olishda, immun jarayonlarda, pigmentatsiyada 

qatnashadi. 

Rux II 

guruh biogen  d- 

elementi bo‘ lib, organizmda uning miqdori 1 • 10

  

-3 

 %ni tashkil etadi. Organizmga 1 sutkada 

10

—

 15 mg rux talab qilinadi. Rux organizmga oziq-ovqatlar bilan tushib, ingichka ichakning yuqori 

qismlarida so‘riladi. 

Keyin jiga

rga borib, depolanadi va talabga ko'ra sarflanadi. Ruxning katta qismi ko‘zning shox parda

- 

sida bo‘ ladi, ichki 

sekretsiya bezlarida jigarda, mushaklarda uchraydi.Rux ioni qator fermentlarga kofaktor vazifasini bajaradi. Masalan: 

karboangidraza, karboksipeptidaza, alkogoldegidrogenaza va h.k. Rux insulin tarkibiga kiradi va qand almashinuviga ta 

’sir etadi. Ovqatda ruxning yetishmasligi organizm o‘sishning sekinlashuviga, soch to‘ki ishiga, jinsiy faoliyatning 

o‘zgarishiga o

lib keladi.Rux almashtirib bo'lm

aydigan mikroelementlarga kiratii. U yog‘ , uglerod, oqsil almashinuvida 

faol ishtirok etadi. 

Rux ionlari ishqoriy fosfotazani faollashtiradi. Rux gipofiz gormonlarini va jinsiy gormonlarni faollashtiradi, qon hosil 

bulishida ishtirok etadi, organizmdan CO

2

  

ning chiqib ketishini ta’minlaydi.  

 

---

@Mahmud_Yazdanov                                                   

Mahmud Yazdanov

     

[phone]  

Marganes VII guruh biogen d- elementi boiib, odam organizmida uning miqdori 1 

—

10  3  % ni tashkil etadi. Oziq-ovqat 

mahsulotlaridan lavlagi, pomidor, soya, yashil nohat, kartoshkada k

o‘p uchraydi.Marganesning ko‘pgina qismi 

mushaklarda, bosh miyada, buyrak-da, jigarda, qalqonsimon bezda, suyaklarda, taloqda uchraydi. Odam organizmining 

marganesga sutkalik ehtiyoji  6 mg atrofida. Bola orga-nizmining bu elementga ehtiyoji katta, chunki bu element uning 

normal o‘sishi va rivojlanishiga ta’sir ko'rsatadi.

  Marganes 8 xil oksidlanish darajasini namoyon eta oladi, biologik 

sistemalarda asosan 2 tasi uchraydi: Mn

2+

 va Mn

3+,

 

ba’zan Mn

4+

 ham bolishi mumkin.Marganesning anion xili uchrashi 

ehtim

oli deyarli yo‘q. Mn

2+

 ioni Mn34  

ga o‘xshash xossaga ega bo‘ lganligi uchun DNK komplekslarida Mn

2 

f ni 

almashtirib turishi mumkin. Mn

3+

ning ko‘pgina komplekslar

i, masalan,[Mn(C

2

 O

4

 )

3

] barqaror hisoblanadi. Bu element 

ham organizmning o‘sishi va rivojlanishida, ko‘payishida, hujayra bo’linishida, gormonlar ta’sirini oshirishda ishtirok 

etadi. Uning ishtirokisiz fotosintez jarayoni amalga oshmaydi. Odarn va ba’zi 

jonivorlar qonida 0,02 mg/1 miqdorda 

uchraydi. Marganes temir, mis va kobalt bilan birga qon h

osil bo'Iishida qatnashadi, antitelolar hosil bo’lishini 

tezlashtiradi. Marganes qand miqdorini kamaytiradi, ateroskleroz rivojlanishini to‘xtatadi. Qator ferment

larni masalan, 

degidrogenaza va dekarboksilazani faollaydi. Bu fermentlarsiz spetsifik metabolitik jarayonlar bormaydi, masalan, 

siydikning hosil bo’lishi.Marganes tutgan metallofermentlar gidrolitik va oksidlanish

- qaytarilish jarayonida ishtirok etadi. 

M

arganes B, va E vitaminlarining almashinuviga ta’sir ko'rsatadi. Oqsil va mineral almashinuvlarini ta’minlaydi. Uning 

oziq-ovqatlarda yetishmasligi patologik semirish, suyak rivojlanishida buzilish, endemik buqoq kasalliklarini keltirib 

chiqaradi.Marganes 

skelet shakllanishida, immunitet reaksiyalarida, qon hosil bo‘ lishida, teri orqali nafas olis

hda 

qatnashadi. Marganetsning ortiqcha miqdori zaharli ta ’sir ko‘ rsatadi va turli asab kasalliklarini keltirib chiqaradi.

 

Temir 

oilasiga temir, kobalt, nikel kiradi. Bu elementlar fiziologik faol va almashtirib boimaydigan elementlar 

hisoblanadi.Temir ta

biatda eng keng tarqalgan element bo‘ lib, organizmdagi uning miqdori 1 

■

 10  5  % ni tashkil etadi. 

U o

’

simliklarda, odam va hayvonlar organizmida muhim fiziologik funksiyani bajaradi. Odam organizmida 4

—

5 g 

miqdorda temir bo’ladi. Organizmda temir yetish

- masa gemoglobin miqdori kamayib, anemiya kelib chiqadi. Uning 

asosiy deposi eritrotsitlar, jigar, taloq hisoblanadi. Temirning 60

—

 72% gemoglobinda ekanligini hisobga olsa, qon hosil 

bolishida ahamiyati juda katta deb aytish mumkin. Gemoglobinda temir gemning porfirin halqasi bilan xelat kompleks 

hosil qiladi. Gemoglobin 2 funksiyani bajaradi: o‘z atomlari bilan kislorodni boglab olib, uni o‘pkadan mushaklarga 

ta

shiydi va mioglobinga uzatiladi. Keyin aminoguruhlar yordamida karbonat angidridni bog’lab, qayta o‘pkaga yuboradi.

 

Kompleks birikmalarda temir bilan bog’langan ligand tabiatiga ko‘ra temir 2 xil valent holatida bo‘ lishi mumkin: Fe

+2

 

—

 

gemoglobinda, mioglobinda, Fe

+3

  - katalaza va oksidazada.Oqsil bilan birikkan temir birikmalari turli vazifalarni bajaradi. 

Gemoglobin kislorod tashiydi, mioglobin bogiangan holatda saqlaydi, c- sitoxrom oksidaza kislorodni suvgacha 

oksidlaydi,  P

450

- sitoxrom kislorod bilan oksidlanishni katalizlaydi,  b- sitoxrom va  c- sitoxrom elektron tashish vazifasini 

bajara

di.Tabiatda temir tutgan juda ko‘p oqsil birikmalar mavjud. Ular oksidlanish

-qaytarilish reaksiyalarida, fotosintez 

jarayonida elektron tashishda, azot va kislorod fiksatsiyasida va h.k. larda ishtirok etadi. Ularga 1 dan  8 tagacha temir 

atomlari kiradi. 

Ular o‘zaro sistein qoldiqlari bilan bog‘lanadi.

 

Nikel

 

biosistemalardagi faoliyatiga ko‘ra kobaltga yaqinroq. Odam organizmida nikelning miqdori 1 • 10

 6

  % ni tashkil 

etadi. U jigarda, buyrakda, me’da osti bezida, gipofizda, terida, ko‘zda uchraydi. Hozir

gi kunda nikelning fermentativ 

jarayonlarga ta’siri aniqlangan. U angidraza fermentini faollaydi, oksidlovchilik jarayoniga ta ’sir etadi va uglevod 

almashinuvida qatnashadi. Nikel insulin tarkibiga kiradi.