Tibbiy kimyo javoblari

taqsimlanishiga ta'sir qiladi,, ya

’

ni Gibss energiyasining minimal qiymatini 

ta’minlash asosida amalga oshadi. Natijada 

modda tabiatidan qat’iy 

nazar, eritma yuzasi va ichki muhiti orasida konsentratsiya gradiyenti (c2 

—

 c] = Ac) paydo 

boiadi va diffuziya hodisasi kuzatiladi. 

154

l. Tanlangan adsoribsiya. 

 Birorta moddaning adsorbsiyasi boshqa moddalar adsorbsiyasidan ancha yaxshi bolsa berilgan adsorbentda uning 

tanlanuvchanligi  haqida fikr yuritish mumkin. Bu hol katta amaliy ahamiyatga ega - kerakli adsorbentlarni tanlab olib, 

murakkab, aralashmalardan qatiy belgilangan moddalarni ajratib olish mumkin. Tanlangan adsorbsiyaning misollaridan 

biri ionli adsorbsiyadir. Panet-Fayans qoidasiga binoan qattiq adsorbent  kopincha adsorbent tarkibiga kiradigan yoki 

adsorbent bilan umumiy guruxga ega bolgan ionlarni adsorbilaydi. Masalan, H2SO4+BaCl2 reaksiyada hosil boladigan 

BaSO4 zarrachalarida birinchi navbatda H+, Cl-, K+ yoki NO3-  ionlari emas balki SO42- yoki Ba2+ ionlari adsorbilanadi.   

Kop valentli ionlar bir valentli ionlarga qaraganda kuchliroq  adsorbilanadi. Bir xil valentlikka ega bolgan ionlar ham 

olchamlari  va gidratatsiya darajasi ortasida farq bolishi munosabati bilan turlicha adsorbilanadi.  Ular adsorbsiya 

qobiliyatiga qarab liotrop qatorlardan joy oladi. 

Cs+ > Rb+ > K+ > Na+ > Li + 

CNS- > J- > NO3- > Br- > Cl- 

Inson organizmida kopincha tanlab adsorbsiyalashjarayoni boradi. Toksinlar va boshqa har xil moddalar organizmdagi 

hujayra va boshqa qismlari tomonidan tanlab adsorbsiyalanadi. Masalan: stolbnyak va botulizm toksinlari birinchi 

navbatda markaziy nerv sistemani zaharlaydi. 

155 savol. ADSORIBSIYANING BIOLOGIK AHAMIYATI. 

Odam organizmida turli toksinlar va boshqalar to'qimalar va hujayralar orqali tanlab adsorbsiyalanadi. Masalan, qoqshol, 

botulizm va boshqa kasalliklarni qozgatuvghi toksinlar avvalo markaziy asab sistemasi hujayralarini shikastlantiradi, 

dizenteriya qozgatuvchi 

toksinlar 

—

 vegetativ asab sistemasini zararlantiradi, toshmali tifda kopincha teri, miya va qisman yurak tomirlari 

shikastlanib, ogir oqibatlar kelib chiqishiga sabab boladi. Immun sistemasi faoliyatining asosiy fizik-kimyoviy mexanizmi 

adsorbsiya jarayoniga asoslangan. Immun oqsillari (antitelolar) juda katta tanlangan adsorbsiya qiymatiga ega. Ular 

---

@Mahmud_Yazdanov                                                   

Mahmud Yazdanov

     

[phone]  

organizm uchun yot bolgan malum tur oqsillarga (antigenlarga) adsorbsiyalanib, ularni eritib yuboradi. Elektron 

mikroskopik tekshirishlar shuni korsatadiki, antitelolar, masalan, ich terlama bakteriyalari ustida bir xil 

adsorsiyalanmasdan,

≪

faol markazlar

≫

 boyicha adsorbsiyalanadi 

Buyrak va siydik yoUarida tosh hosil bolishi jarayoni ham tanlangan adsorbsiyaga asoslangan. Buyrak biosuyuqliklari 

tarkibida 

Mg2+, Ca2+, PO4 va C20 2a ionlarining konsentratsiyasi ortganda ularning eruvchanlik kopaytmalari kritik 

konsentratsiyasiga etib kalsiy va magniy fosfat yoki oksalat tuzlari holida chokma hosil qiladi. Bujarayon natijasida 

tanlangan adsorbsiya hisobiga suvda erimaydigan tuzlarga moyilligi katta bolgan ionlar adsorbsiyalanadi, natijada qattiq 

faza yiriklashib buyrak va siydik yollarida qum va tosh hosil boladi. Tibbiyotda ishlatiladigan 

≪

adsorbsion terapiya

≫

 deb 

ataladigan bazi davolash usullari adsorbsiyaga asoslangandir. Masalan, meda-ichak sistemasiga tashqi muhitdan tushgan 

zaharli moddalami yoki ichaklarga turli organlardan ajralib chiqqan zaharli gazlami (meteorizm) karbolenga (faollangan 

komir) adsorbsiyalantirish orqali chiqarib yuboriladi.Tibbyotda turli xil moddalar bilan zaharlanganda qollanadigan 

adsorbentlar quyidagi jadvalda keltirilgan;Tirik organizmda kopchilik reaksiyalar biokatalizator-fermentlar ishtirokida 

boradi. Fermentlarning tasiri avvalo substratning ferment kompleksi sirtida adsorbsiyalanishidan boshlanadi va shundan 

keyin ferment ozining katalitik tasirini korsatadi.Odam organizmidagi bazi ferment va boshqa biologik faolbirikmalarning 

faol markazlarida juda yaxshi adsorbsiyalanadigan zahar va toksinlarni oz miqdorda yuborish kopincha ularning 

adsorbsiyalanishiga olib keladi. Misol tariqasida organizmga sianid kislota tuzlarini yuborishni keltirish mumkin. Sianid 

kislota tuzlari tarkibida temir saqlaydigan nafas fermentlarining faol markazlarida adsorbsiyalanib ularning faoliyatini 

toxtatadi. Bu ogir oqibatga olibkeladi, natijada bir necha sekund ichida inson halok bo'lishi mumkin